कोलकाता: भारतीय प्राविधिक संस्थान (आईआईटी) कानपुरले स्ट्रोकपछिको उपचारमा सहयोग पुर्‍याउँदै रोगीहरूको शीघ्र पुनःस्थापना र सुधारमा योगदान दिन “ब्रेन-कम्प्युटर इन्टरफेस (बीसीआई)” आधारित रोबोटिक ह्यान्ड एक्सोस्केलेटन विकास गरेको छ। यो विश्वकै पहिलो किसिमको यन्त्र हो, जुन १५ वर्षसम्मको कठोर अनुसन्धानको परिणामस्वरूप निर्माण भएको हो। यस अनुसन्धानको नेतृत्व आईआईटी कानपुरको मेकानिकल इन्जिनियरिङ विभागका प्राध्यापक अशिष दत्तले गरेका हुन्। यस परियोजनालाई भारत सरकारको विज्ञान तथा प्रविधि विभाग (डीएसटी), युके-इण्डिया एजुकेशन एण्ड रिसर्च इनिसिएटिभ (युकेआईईआरआई), र भारतीय चिकित्सा अनुसन्धान परिषद (आईसीएमआर)ले समर्थन गरेको छ। यो बीसीआई आधारित रोबोटिक ह्यान्ड एक्सोस्केलेटनले उपचारका क्रममा मस्तिष्कलाई सक्रिय रूपमा समावेश गर्न एक विशेष क्लोज्ड-लूप नियन्त्रण प्रणाली प्रयोग गर्दछ। यो यन्त्रले तीन प्रमुख घटकलाई समाहित गर्दछ:

ब्रेन-कम्प्युटर इन्टरफेस: मस्तिष्कको मोटर कोर्टेक्सबाट ईईजी संकेतहरू संकलन गरी रोगीको चल्ने प्रयासको मूल्याङ्कन गर्दछ। रोबोटिक ह्यान्ड एक्सोस्केलेटन: यो थेराप्युटिक हातको रूपमा कार्य गर्दछ। सफ्टवेयर: यसले वास्तविक समयमा मस्तिष्कको संकेतहरूलाई एक्सोस्केलेटनसँग समक्रमण गर्दछ। यस प्रविधिको विकासबारे प्राध्यापक अशिष दत्तले भने, “स्ट्रोकपछिको पुनःस्थापना लामो र अनिश्चित हुन सक्छ। हाम्रो उपकरणले शारीरिक थेरापी, मस्तिष्कको सक्रियता र भिजुअल फिडब्याकलाई एकीकृत गर्दै मस्तिष्कको प्लास्टिसिटीलाई पुनःसक्रिय गर्दछ। विशेषगरी, यो उपकरण ती रोगीहरूका लागि उपयोगी छ, जसको पुनःस्थापना रोकिएको छ। यसले उनीहरूलाई थप सुधार र गतिशीलता पुनःप्राप्त गर्न नयाँ आशा प्रदान गर्दछ। भारत र यूकेमा भएका प्रारम्भिक परीक्षणहरूले यो प्रविधिले न्यूरोरिह्याबिलिटेसनमा ठूलो प्रभाव पार्ने सम्भावना देखाएका छन्।” स्ट्रोकको कारणले हुने मोटर अपाङ्गता सामान्यतया मोटर कोर्टेक्सको क्षतिबाट उत्पन्न हुन्छ। परम्परागत फिजियोथेरापीमा मस्तिष्कको पर्याप्त संलग्नता नहुने भएकाले यसमा सीमितता हुन्छ। बीसीआई आधारित यो यन्त्रले मस्तिष्कको गतिविधिलाई शारीरिक गतिसँग जोडेर समाधान प्रदान गर्दछ। उपचारका क्रममा, रोगीलाई स्क्रीनमा देब्रे वा दाहिने हात खोल्ने वा बन्द गर्ने जस्ता क्रियाहरू गर्न निर्देशन दिइन्छ। यस क्रममा मस्तिष्कले उत्पन्न गरेको ईईजी र मांसपेशीको ईएमजी संकेतलाई रोबोटिक एक्सोस्केलेटनमा समक्रमण गरिन्छ।

रीजेंसी अस्पताल (भारत) र युनिभर्सिटी अफ अल्स्टर (युके)सँग मिलेर गरिएको पायलट क्लिनिकल परीक्षणहरूले प्रभावकारी परिणाम देखाएका छन्। भारत र युकेका आठ जना स्ट्रोकपछिको स्थिर अवस्थामा रहेका रोगीहरूले यो प्रविधिबाट उल्लेखनीय सुधार गरेका छन्। स्ट्रोकपछि पुनःस्थापनाको सबभन्दा प्रभावकारी समय छैटौँदेखि बाह्रौँ महिनासम्म हुने मानिन्छ। तर, यस उपकरणले यो समयसीमाभन्दा बाहिर पनि सुधार गर्ने क्षमता देखाएको छ। हाल भारतका अपोलो अस्पतालहरूसँग व्यापक क्लिनिकल परीक्षण भइरहेको छ। तीनदेखि पाँच वर्षभित्र यो यन्त्र व्यावसायिक रूपमा उपलब्ध हुने अपेक्षा गरिएको छ। यो प्रविधिले स्ट्रोकपीडितहरूका लागि नयाँ आशा प्रदान गर्नेछ।