श्रमिक र श्रमिकको उपलब्धिलाई सम्मान गर्न र उनीहरूलाई उनीहरूको अधिकारको बारेमा सचेत गराई प्रोत्साहित गर्न प्रत्येक वर्ष १ मईको दिन विश्वभर अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस मनाइन्छ। यसलाई ‘मे डे’ अर्थात ‘मई दिवस’ भनेर परिचित छ। यो १९औं शताब्दीमा संयुक्त राज्य अमेरिकामा श्रमिक संघ आन्दोलनबाट उत्पत्ति भएको थियो, जसले दिनको आठ घण्टा आन्दोलन गर्यो। आठ घण्टाको आन्दोलनको शुरुवात गरी आठ घण्टा श्रम, आठ घण्टा मनोरञ्जन र आठ घण्टा आराम गर्ने कार्यक्रमलाई प्रवर्द्धन गर्ने अवधारणाबाट श्रम दिवसको उत्पत्ति भएको हो।

श्रम दिवस

पहिलो मई दिवस १ मई १८९० मा पेरिस फ्रान्समा मनाइयो। १४ जुलाई १८८९ मा, यो युरोपमा समाजवादी पार्टीहरूको पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय कांग्रेसले हरेक वर्ष १ मईलाई अन्तर्राष्ट्रिय एकता र एकताको श्रमिक दिवसको रूपमा समर्पित गर्ने घोषणा गरेको थियो। न्यूयोर्क पहिलो राज्य थियो जसले श्रम दिवसलाई मान्यता दिने बिल पेश गर्यो, जबकि ओरेगनले २१ फरवरी १८८७ मा कानून पारित गर्ने पहिलो राज्य थियो। पछि १८८९ मा, मार्क्सवादी अन्तर्राष्ट्रिय समाजवादी कांग्रेसले अन्तर्राष्ट्रिय प्रदर्शनको लागि एक प्रस्ताव पारित गर्यो जसमा उनीहरूले मजदुरहरूलाई दिनको आठ  घण्टा भन्दा बढी काम गर्न नपाउने माग गरे। यससँगै १ मईलाई बिदा घोषणा गरी अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवसका रुपमा मनाउने निर्णय पनि भएको छ।

भारतमा मजदुर दिवस

भारतमा श्रमिक पुरुष र महिलाको सम्मानमा मजदुर दिवस मनाइन्छ। मजदुर दिवस पहिलो पटक भारतमा १ मई १९२३ मा मद्रास (अहिलेको चेन्नई) मा मनाइएको थियो, यो भारतको मजदुर किसान पार्टीले शुरु गरेको थियो। यस अवसरमा, भारतमा स्वतन्त्रता अघि पहिलो पटक रातो झण्डा प्रयोग गरिएको थियो। यस पार्टीका नेता सिंगारावेलु चेट्टियारले यो दिवस मनाउन दुई ठाउँमा कार्यक्रम गरेका थिए। पहिलो बैठक ट्रिप्लिकेन बीचमा र दोस्रो मद्रास उच्च न्यायालयको बिचमा भएको थियो। सिंगारावेलुले यहाँ भारत सरकारसमक्ष १ मईलाई मजदुर दिवसको रुपमा घोषणा गर्नुका साथै यस दिनलाई राष्ट्रिय बिदा पनि दिनु पर्ने माग राखेका थिए। उनले राजनीतिक दलहरुलाई अहिंसात्मक बन्न जोड दिएका थिए।

भारतमा यसलाई ‘मजदुर दिवस’ र ‘अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस’ पनि भनिन्छ। यो दिन १ मई श्रमिक दिवसको दिन विश्वभरका मानिसहरूले श्रमिकहरूको अधिकार सुनिश्चित गर्न र शोषणबाट जोगाउन जुलुस र जनजागरण अभियान चलाउँदै यो दिवस मनाउने गर्दछन्। जनचेतना फैलाउनका लागि यस दिनलाई धेरै देशमा सार्वजनिक बिदा पनि दिइन्छ।