गान्तोक: सिभिल २० (सी२०) को कार्य समूह दिगो र लचिलो समुदाय (एसआरसी) शिखर सम्मेलन, जी-२० को आधिकारिक संलग्नता समूह मध्ये एक, सिक्किमको गान्तोकमा उद्घाटन गरियो। दुई दिने कार्यक्रममा नीति निर्माता, शिक्षाविद् र नागरिक समाज संगठनका नेताहरू लगायत २०० भन्दा बढी भारतीय र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिनिधिहरूले छलफल र कार्यशालामा भाग लिएका थिए। कार्यक्रम जलवायु लचिलोपन र सामाजिक न्याय, शुद्ध-शून्य उत्सर्जन व्यवस्थापन, वातावरणीय दिगोपन र दया-संचालित दृष्टिकोण सम्बन्धी विश्वव्यापी नीतिहरूको बारेमा हो। सहभागीहरूले खाडलहरू पहिचान गरे र नवीन समाधानहरू लिएर आए, जसले जुलाई २०२३ मा सी-२० शिखर सम्मेलनमा सुरु हुने नीति सिफारिसहरूलाई प्रत्यक्ष रूपमा प्रभाव पार्नेछ।

उद्घाटन समारोहमा उपस्थित विशिस्ट व्यक्तिहरू मध्ये भूमि राजस्व र विपद् व्यवस्थापन मन्त्री कुंगा निमा लेप्चा, सिक्किम, एम एन शेर्पा, यातायात तथा विद्युत मन्त्री, सिक्किम, अनिल राज राई (आईएएस), सचिव, भूमि राजस्व र विपद् व्यवस्थापन, युगान्डा सुश्री जोयस काकुरामात्सी किकाफुन्डा, गणतन्त्रका उच्चायुक्त, ट्रोइका र सी-२० संचालन समितिका सदस्यहरू र स्वामी अमृतस्वरूपानन्द पुरी, माता अमृतानन्दमयी मठका उपाध्यक्ष र सी२० शेर्पा विजय नाम्बियार सहभागी थिए। कुङ्गा निमा लेप्चा, भूमि राजस्व र विपद् व्यवस्थापन, सिक्किमका मन्त्रीले भने, ‘दिगो र लचिलो समुदायहरूले आफ्ना वर्तमान आवश्यकताहरू पूरा गर्न र विभिन्न वातावरणीय, सामाजिक र आर्थिक चुनौतिहरूको सामना गर्न सक्षम छन्l  सन् २०१५ देखि सिक्किम सरकारले वातावरणीय, सामाजिक र आर्थिक स्थिरता, पूर्वाधार र प्रविधि, र आपतकालीन तयारीलाई बढावा दिन धेरै उपायहरू लिएको छ। सिक्किमले उत्तर-पूर्वी क्षेत्रमा २०२१ को लागि दिगो विकास लक्ष्यका सबै मापदण्डहरूमा शीर्ष स्थान हासिल गरेको छ। हामी पूर्णतया जैविक जाने संसारको पहिलो राज्य हौंl’ उनले अझ भने, ‘विभिन्न मानव निर्मित र प्राकृतिक चुनौतिहरूको अधीनमा एउटा सानो हिमालय राज्य भएकोले, हामी हाम्रो भविष्य सुरक्षित गर्न विश्वका उत्कृष्ट अभ्यासहरूबाट सिक्न प्रतिबद्ध छौं। त्यसैले सिक्किम राज्य विपद् व्यवस्थापन प्राधिकरणसँग हामी धेरै संस्थाहरू छौं। साझेदार र म यस दिशामा सबै सहयोग, पहल र विचारहरूलाई स्वागत गर्दछु। हामी सबै विश्वका हाम्रा भावी पुस्ताहरूको भविष्य सुरक्षित गर्न हात मिलाउन आवश्यक छ। उल्लेखनीय विविधताको बाबजुद पनि एक्लै काम गरेर यो गर्न सकिँदैन, सबै मानिसहरूले आफैलाई विचार गर्न आवश्यक छ। विश्वका नागरिकहरू, ताकि सबैले खाना खान सकून् र प्रकृतिलाई सुरक्षित गर्नसकोस्l’

सी२० अध्यक्ष माता अमृतानन्दमयी देवी (अम्मा)ले उद्घाटन समारोहमा एक भिडियो सन्देशमा भनिन्, ‘मानवताले आज धेरै असाधारण चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ। यस्तो बेला मानिसलाई समस्या बुझ्न र समाधान गर्न बुद्धि र मानसिक दृष्टिकोण जस्ता दुई गुणा चाहिन्छ। दुर्भाग्यवश, हामी परीक्षाको एक दिन अघि अध्ययन सुरु गर्ने विद्यार्थी जस्तै छौं। हामी विपद्को कगारमा हुँदा मात्र सही सोच्दछौं। भविष्य विभाजित भएका एकल संस्थाहरूको होइन, तर अरूसँग मिलाएर सहकार्य गर्नेहरूको हो। आफ्नै बलमा उठ्न खोज्ने देश र समाज असफल हुने निश्चित छ। यो प्रकृतिबाट मानवजातिको लागि चेतावनी हो। त्यसैले हाम्रो मन्त्र ‘एकल’ होइन ‘मिलन’ हुनुपर्छ। राष्ट्र, जात वा धर्म एकान्तमा बाँच्न सक्दैन। यो भूमि हामी सबैको होl’

अम्माले भनिन्, ‘हाम्रो ब्रह्माण्डमा अन्तर्निहित लय छ, ब्रह्माण्ड र यसमा बस्ने सबै चीजहरू अभिन्न रूपमा जोडिएका छन्। ब्रह्माण्ड एक विशाल, अन्तरसम्बन्धित नेटवर्क जस्तै छ। एउटा जालको बारेमा सोच्नुहोस् जुन चार व्यक्तिले यसको चार कुनाहरू समातेर फैलिएको छ। यदि यसलाई एक कुनामा अलिकति हल्लियो भने, सम्पूर्ण जालमा कम्पन महसुस हुन्छ। त्यसैगरी, हामीलाई थाहा होस् वा नहोस्, हाम्रा सबै कार्यहरू सृष्टिभरि पुनरावृत्ति हुन्छन्, चाहे एक व्यक्ति वा समूहद्वारा। त्यसैले ‘उनीहरू बदलिएपछि म फेरिन्छु’ भनेर सोच्नु हुँदैन। बरु, तिनीहरू परिवर्तन नभए पनि, यदि हामी परिवर्तन हुन्छौं भने, हामी अरूमा यो परिवर्तन ल्याउन सक्छौं। विश्व एक परिवार हो प्राचीन कालदेखि नै भारत भूमिको मन्त्र रहेको छ। जी-२० राष्ट्रहरूको अध्यक्षता यो सत्यलाई विश्वसामु प्रस्तुत गर्ने अनौठो अवसर हो। यहाँ परिवर्तनको नयाँ दियो बालौं। यो ज्योतिले अनगिन्ती दीप प्रज्वलित गरि संसारभर फैलियोस्l’

ट्रोइका र सी-२० संचालन समितिका सदस्य र माता अमृतानन्दमयी मठका उपाध्यक्ष स्वामी अमृतस्वरूपानन्द पुरीले भने, ‘अम्माले भनेझैं, प्रकृतिप्रतिको प्रेम र सम्मानको कमीले दिगो र लचिलो समुदायहरू सिर्जना गर्ने हाम्रो प्रयासलाई बाधा पुर्‍याउँछ। हाम्रा पुर्खाहरूको प्रकृतिप्रति गहिरो माया र श्रद्धा थियो। अनेक नाम र रूपका पछाडि रहेको असीम शक्तिमा विश्वास गर्दै उनीहरूले संसारमा देखिने विविधताको पूजा गर्थे। तर आधुनिक समाजमा यो दृष्टिकोणको अभाव छ।यसलाई परिवर्तन गर्न आवश्यक छl’ उनले अझ भनिन्, ‘जलवायु परिवर्तन आज पहिले कहिल्यै नदेखेको दरमा भइरहेको छ, र यसलाई मिथकका रूपमा खारेज गर्न सकिँदैन। यो परिवर्तन यति गम्भीर छ, कतिपय हिसाबले मानिसको प्रजाति आगामी ५० वर्षभन्दा बढी बाँच्न सक्दैन। म वैज्ञानिक र प्राविधिक समुदायलाई विज्ञान र अध्यात्मको सहजीवन सुनिश्चित गर्न अनुरोध गर्दछु, जसले गर्दा दुवै मिलेर काम गर्न सक्छन्। हामीले प्राचीन ऋषिहरूले दिएको आध्यात्मिक सल्लाहलाई अनुभव गर्न र स्वीकार गर्न नहिचकिचाउनु हुँदैन। सत्य हुन लागेको छl’

डा. मनिषा वी. रमेश, प्रोफेसर, अमृता विश्व विद्यापिठम र सस्टेनेबल एण्ड रेजिलियन्ट वर्किंग ग्रुपका संयोजकले भने, ‘सी-२० अध्यक्ष माता अमृतानन्दमयी देवीको दर्शनबाट प्रेरित भएर, सम्मेलनले नागरिक समाजका संस्थाहरू र वरपरका प्रतिनिधिहरूका लागि मञ्च प्रदान गर्दछ। सिक्किम एक राज्य हो जसले वास्तवमा स्थिरता र लचिलोपनको उदाहरण दिन्छ। धेरै सरोकारवालाहरू बीचको नीति परामर्शले जी-२० नेतृत्व टोलीलाई प्रदान गर्न सिफारिसहरू ल्याउनेछ। मलाई आशा छ, यसले विकासको नेतृत्व गर्नेछ। स्केलेबल मोडेल जुन धेरै देशहरूमा अपनाउन सकिन्छl’  

कार्यक्रमको क्रममा, माता अमृतानन्दमयी मठको विश्वव्यापी युवा शाखा आयुधासँगको सहकार्यमा सी-२० सस्टेनेबल एण्ड रेजिलियन्ट कम्युनिटीज (एसआरसी) कार्य समूहद्वारा सिक्किममा बीजबल वितरण अभियान शुरु गरिएको थियो। विश्वव्यापी अभियानले विश्वभर १० लाख सीडबल फैलाउने र पारिस्थितिक सन्तुलन कायम राख्न सिडबलको महत्त्वबारे मानिसहरूमा सामान्य चेतना जगाउने लक्ष्य राखेको छ।

दिगो र लचिलो समुदाय कार्य समूह, सिभिल-२० भारत २०२३ अन्तर्गत स्थापित १४ कार्य समूह मध्ये एक, जलवायु, वातावरण र शुद्ध शून्यमा केन्द्रित छ। यो कार्य समूह (डब्ल्युजी) ले जलवायु लचिलोपन र सामाजिक न्याय, वातावरणीय दिगोपन, शुद्ध शून्य उत्सर्जन व्यवस्थापन सम्बन्धी वर्तमान महत्वपूर्ण मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्दछ र दिगो र लचिलो समुदायहरू निर्माण गर्न दयालु दृष्टिकोणको महत्त्वलाई प्रदर्शन गर्दछ। जी-२० समूह १९ देश र युरोपेली संघ मिलेर बनेको फोरम हो। यसले विश्वव्यापी अर्थतन्त्रसँग सम्बन्धित प्रमुख समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न काम गर्दछ। सी-२० ले विश्वभरका नागरिक समाज संगठनहरू (सीएसओहरू) लाई जी-२० मा विश्व नेताहरूका लागि जनताको आकांक्षालाई आवाज दिन मञ्च प्रदान गर्दछl’