लिमा: पुरातत्वविद्को टोलीले पेरुभियन एन्डिजमा ३ हजार वर्षभन्दा पुरानो मन्दिर मुनि सुरुङको सञ्जाल फेला पारेको छ। उत्तर-मध्य एन्डिजमा अवस्थित चाभिन डे हुआन्तार मन्दिर, कुनै समय सम्पूर्ण क्षेत्रका मानिसहरूका लागि धार्मिक र प्रशासनिक केन्द्र थियो। उत्खननमा संलग्न स्ट्यानफोर्ड युनिभर्सिटीका पुरातत्वविद् जोन रिकका अनुसार सुरुङहरू मई महिनाको शुरुमा फेला परेका थिए। यी सुरुङहरू मन्दिरको भूलभुलैया ग्यालरीभन्दा पुरानो भएको मानिन्छ। समुन्द्र सतहबाट ३ हजार २ सय मिटरको उचाइमा लामो समयदेखि उत्खनन गरी जम्मा ३५ वटा सुरुङ फेला परेका छन्। यी सबै सुरुङहरू आपसमा जोडिएका छन् र १२०० र २०० ईसापूर्वको बीचमा एन्डिजको फेदमा निर्माण गरिएका थिए। रिकले भने, ‘यी सुरुङहरू हुन् तर पूर्णतया फरक छन्। यो निर्माणको एक पूर्ण रूप फरक छ। उनले सुरुङमा नदेखेका यस्ता धेरै कुराहरु समावेश भएको बताए। चाविन डी हुआन्तरलाई १९८५ मा विश्व सम्पदा स्थल घोषित गरिएको थियो। चाविन डी हुआन्तर पेरुभियन सशस्त्र बलहरूले १९९७ मा टुपाक अमरु क्रान्तिकारी आन्दोलन (एमआरटीए) विद्रोही समूहविरुद्ध शुरु गरेको अपरेशनको नाम थियो। समूहले बन्धक बनाएका ७२ जनालाई उद्धार गर्न सैनिकहरूले यो अपरेशन गरेका थिए। यस क्रममा सैनिकहरूले सुरुङको सञ्जाल पनि बनाएका थिए।

केही दिन अघि पुरातत्वविद्हरूले इराकमा ३,४०० वर्ष पुरानो एउटा सहर पत्ता लगाएका थिए जसको लागि जलवायु परिवर्तन जिम्मेवार थियो। वास्तवमा इराकमा बढ्दो तापक्रमका कारण मोसुल जलाशयको पानी सुक्यो र पानीमुनि लुकेको पुरानो सहर आफैं देखा पर्‍यो। इराकको यो पुरातन शहर कुनै समय उत्तरी मेसोपोटामियाको इन्डो-इरानी राज्य मितान्नीको टाइग्रिस नदीमा अवस्थित थियो। इराक अहिले ठूलो खडेरीको चपेटामा छ, जसका कारण देशको सबैभन्दा ठूलो जलाशय सुकेको छ। कुर्दिश र जर्मन अनुसन्धानकर्ताहरूको टोलीले शहरको खोजी गरेको थियो।