नयाँ दिल्ली: भारतले ३० नोभेम्बर २०२३ सम्म एक वर्षको लागि जी-२० को अध्यक्षता गर्नेछ। यो फोरमले जी-२० सदस्य देशहरू, अतिथि देशहरू र भारतद्वारा निमन्त्रित अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूलाई एकसाथ ल्याउनेछ। शेरपा ट्र्याक मार्फत भारतको अध्यक्षतामा १३ वटा कार्यदल र दुई कार्य व्यवसायी समूहको बैठक बसेर प्राथमिकताका विषयमा छलफल गरी सुझाव दिनेछ। वातावरण, जलवायु र दिगोपन शेरपा ट्र्याकअन्तर्गत काम गर्ने समूह मध्ये एक हो।

वातावरण र जलवायु दिगोपन कार्य समूह (ईसीएसडब्ल्युजी) को चार बैठकहरू निर्धारित छन्, जुन वातावरण, वन तथा जलवायु परिवर्तन मन्त्रालयले आयोजना गर्नेछ। ईसीएसडब्ल्युजीमा छलफलहरू ‘कोस्टल सस्टेनेबिलिटीसँग नीलो अर्थतन्त्रको प्रवर्द्धन’, ‘क्षतिग्रस्त भूमि र पारिस्थितिक प्रणालीको पुनर्स्थापना’ र ‘जैवविविधताको वृद्धि गर्ने’ र ‘वृत्ताकार अर्थतन्त्रलाई सुदृढ गर्ने’ मा केन्द्रित हुनेछन्।

भारतको अध्यक्षतामा पहिलो जी-२० वातावरण बैठक ९ फरवरी देखि ११ फरवरीमा बेंगलुरुको ताज वेस्ट एन्डमा हुनेछ। बङ्गलोरमा पहिलो बैठकको नेतृत्व गर्दै, मैसूरु चिडियाखानाले केन्द्रीय चिडियाखाना प्राधिकरणसँगको सहकार्यमा भारतका चिडियाखाना निर्देशकहरूका लागि १८ र १९ जनवरी २०२३ मा दुई दिने राष्ट्रिय सम्मेलन आयोजना गर्‍यो। चिडियाखाना व्यवस्थापनमा उत्कृष्ट अभ्यासहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्नको लागि भारतको सबैभन्दा राम्रो व्यवस्थित चिडियाखानाहरू मध्ये एक माइसुरु चिडियाखानालाई छनोट गरिएको थियो। यो चिडियाखानाका जनावरहरूलाई ग्रहण गर्ने अद्वितीय अवधारणाको साथ भारतका दुई आत्मनिर्भर चिडियाखानाहरू मध्ये एक हो। सम्मेलन मुख्यतया ‘प्रजातिहरूको व्यवस्थापन र संरक्षणको लागि मास्टर प्लानिङ र राष्ट्रिय क्षमता निर्माण’मा केन्द्रित थियो। सम्मेलनमा २५ राज्य र एक केन्द्र शासित प्रदेशका ५९ जना सहभागी थिए। यसको उद्घाटन मैसुर नगर निगमका मेयरद्वारा गरिएको थियो र संरक्षण अभ्यासहरूमा ध्यान आकर्षित गर्न सफल भयो।

तयारी र राम्रो समन्वयको लागि पर्यावरण, वन र जलवायु परिवर्तन मन्त्रालय, कर्नाटक सरकारकी मुख्य सचिव सुश्री लीना नन्दन र सुश्री वन्दिता शर्मा २१ जनवरी २०२३ मा बेंगलुरुमा बैठक भयो। ब्रान्डिङ, सुरक्षा, स्थल व्यवस्थापन, कर्नाटकको परम्परा झल्काउने सांस्कृतिक कार्यक्रम आदि र अन्य लजिस्टिक प्रबन्ध लगायतका विषयमा छलफल भएको थियो। सुश्री नन्दनले राज्य सरकारलाई बैठकको लागि प्रमुख स्थानहरूमा ब्रान्डिङ ठाउँ उपलब्ध गराउन अनुरोध गरिन्। बेंगलुरु र यसको हरियाली वातावरणको प्रशंसा गर्दै केन्द्रीय सचिवले मुख्य सचिवलाई जी-२० प्रतिनिधिहरूको बन्नेरघट्टा जैविक पार्कको भ्रमणको सुविधा दिन पनि अनुरोध गरिन्। मुख्य सचिवले बैंगलोरमा हुने वातावरण सम्बन्धी पहिलो जी-२० बैठकलाई सफल बनाउन पूर्ण सहयोग गर्ने आश्वासन दिइन्।

केन्द्रीय सचिवले मुख्य सचिवसँगको छलफलको क्रममा सार्वजनिक सेवाहरूको छिटो वितरण र प्राकृतिक स्रोतहरूको वास्तविक-समय निगरानी सुनिश्चित गर्न कर्नाटक राज्य वन विभागले बनाएको अभिनव आईटी समाधानहरूलाई हाइलाइट र प्रशंसा गरे। एउटा प्रमुख पहल ई-परिहार हो। यो एक अनलाइन अनुप्रयोग हो, जसले मानव-जन्तु द्वन्द्वको मामिलामा क्षतिपूर्ति दावीहरूको समाधान र स्वीकृतिमा मद्दत गर्दछ, यसरी, दावीहरूको निपटानमा पारदर्शिता र प्रभावकारीता आएको छ। त्यस्तै, ई-गस्तु एक एन्ड्रोइड आधारित प्लेटफर्म हो। यसले वन विभागका फ्रन्टलाइन कर्मचारीहरूद्वारा गरिएका वन गस्ती/फिल्ड गतिविधिहरू रेकर्ड गर्दछ, जसलाई पर्यवेक्षक अधिकारीहरूले नियमित रूपमा स्याटेलाइट इमेजरीमा हेर्न सक्छन्। त्यस्तै, ई-टिम्बर सुविधाले सरकारी टिम्बर डिपोहरूमा काठ स्टकको वास्तविक समयमा उपलब्धता प्रदान गर्दछ र सरकारी टिम्बर डिपोहरूमा टिम्बर/अन्य वन उत्पादनहरूको लागि ई-लिलामी सुविधा दिन्छ। कर्नाटक वन विभाग द्वारा विकसित भूस्थानिक वन सूचना प्रणाली एक अद्वितीय प्लेटफर्म हो, जसले रिमोट सेन्सिङ र जीआईएस प्रविधि प्रयोग गर्दछ। यसले राज्यमा सबै अधिसूचित वन भूमिको स्थानिय डाटाबेस प्रदान गर्दछ, वन भूमि अधिसूचनाहरू, गाउँ नक्सा, वन नक्साहरूमा पहुँच प्रदान गर्दछ। वन आगो व्यवस्थापन प्रणाली वन आगोको योजना, न्यूनीकरण र विश्लेषणको लागि एक व्यापक समाधान हो, जसले वन आगो जोखिम क्षेत्र म्यापिङ, आगो प्रवण क्षेत्र म्यापिङ, जलेको क्षेत्र मूल्याङ्कन क्याप्चर गर्दछ। यसका साथसाथै सक्रिय वन आगलागी अलर्टको प्रसारको लागि एक बलियो प्रणालीको साथ, यसले सबै आगलागी घटनाहरूलाई समय-सीमामा समाधान गर्ने र यी घटनाहरूलाई न्यूनीकरण गर्ने सुनिश्चित गर्दछ।

जी-२० प्रतिनिधिहरूले बेंगलुरुको कलकेरे आर्बोरेटम र बन्नेरघट्टा जैविक पार्कको भ्रमण गर्ने कार्यक्रम छ। काल्केरेमा प्रतिनिधिहरूले कर्नाटक राज्यका चार प्रमुख वन इकोसिस्टमहरू हेर्न र अनुभव गर्ने अवसर पाउनेछन्। राज्य वन विभागले यी इकोसिस्टमहरूमा अपनाइएका वन पुनर्स्थापना मोडेलहरू र यी क्षेत्रहरूमा वन्यजन्तु जैविक विविधताको सफल पुनरुत्थान पनि प्रदर्शन गर्नेछ। बन्नेरघट्टा जैविक पार्कले प्रतिनिधिहरूका लागि अत्याधुनिक बटरफ्लाइ पार्क र वन्यजन्तु सफारी प्रस्तुत गर्नेछ। कर्नाटक वन विभागले जङ्गल लज रिसोर्ट पनि प्रस्तुत गर्नेछ, एक अग्रणी पारिस्थितिक-पर्यटन मोडेल, जुन विश्वव्यापी प्रकृति प्रेमीहरू माझ अत्यन्त लोकप्रिय छ।

कर्णाटक हस्तकला र कपडाको समृद्ध सम्पदा स्थलमा मण्डपमार्फत प्रदर्शन गरिने आयुक्त पर्यटनले बताए। नाडेश्वरमले कर्नाटकको कलात्मक चित्रण, आयना डान्स कम्पनीको प्रस्तुति र सुमुख रावको बाँसुरी बजाउने योजना रहेको संस्कृति सचिवले बताए। यी कार्यक्रमहरूले कर्नाटकको समृद्ध सांस्कृतिक र कलात्मक सम्पदालाई प्रदर्शन गर्नेछ। यस मार्फत प्रतिनिधिहरू कर्नाटकको अनुभव लिएर फर्कने सुनिश्चित गरिनेछ। वातावरण, वन तथा जलवायु परिवर्तन मन्त्रालयका सचिवले यी पहलहरूको प्रशंसा गर्दै यसलाई अपनाउने र नक्कल गर्नका लागि सबै जी-२० देशहरूसँग साझा गरिने बताए। -पीआईबी