नयाँ दिल्ली: एक नयाँ अनुसन्धानले आकाशीय अन्तरिक्षमा गहिरो रेडियो उत्सर्जनको रहस्यमय धमिलो सर्कलहरूको लागि एक व्यावहारिक व्याख्या प्रदान गर्दछ जुन अनौठो रेडियो सर्कलहरू (ओआरसी) भनिन्छ। यो भर्खरै केही अति संवेदनशील अन्तर्राष्ट्रिय रेडियो स्टेशनहरू प्रयोग गरेर पत्ता लागेको छ। खगोलविद्हरूले भर्खरै अस्ट्रेलिया र दक्षिण अफ्रिकामा स्क्वायर किलोमिटर एरे (एसकेए), भारतमा जाइन्ट मिटरवेब रेडियो टेलिस्कोप (जीएमआरटी) र नेदरल्यान्डमा कम फ्रिक्वेन्सी एरे (एलओएफएआर) प्रयोग गरेर ओआरसी पहिचान गरेका छन्। यी वस्तुहरू रेडियोमा मात्र देखिन्छन् र विकिरणको अन्य कुनै रूपमा होइन। यी मध्ये केही वस्तुहरू हाम्रो मिल्की वे भन्दा करिब दश गुणा ठूला, दस लाख प्रकाश-वर्षभन्दा बढी हुन सक्छन्। ओआरसीलाई रहस्यमय मानिन्छ किनभने यी वस्तुहरू कुनै पनि पहिले ज्ञात खगोल भौतिक घटना मार्फत व्याख्या गर्न सकिँदैन। भारत सरकारको विज्ञान तथा प्रविधि विभागको स्वायत्त संस्था नैनीतालस्थित आर्यभट्ट रिसर्च इन्स्टिच्युट अफ अब्जर्भेसनल साइन्सेज (एआरआईईएस)का वैज्ञानिक डा. अमितेश उमरले आफ्नो अनुसन्धानमा प्रमाणित गरेका छन् कि यी मध्ये केही ओआरसी थर्मोन्यूक्लियरका अवशेष हुन सक्छन्। सुपरनोभा जुन सूर्यको द्रव्यमानको १.४ गुणा हो। एक भारी जोडी प्रणालीमा सेतो बौना ताराको विस्फोटबाट गुणाहरू उत्पन्न हुन्छन्।

इंग्ल्याण्डको रोयल एस्ट्रोनोमिकल सोसाइटी जर्नलको पत्र खण्डमा प्रकाशित अनुसन्धानअनुसार एओआरसीहरू मिल्की वे बाहिर बस्छन्, तिनीहरूको छिमेकी आकाशगंगाहरू बीचको विशाल ठाउँमा लुकेर बस्छन्। आकाशगंगाहरू बाहिर हुने अन्तरगलाक्टिक सुपरनोभा घटनाहरू पहिले अप्टिकल सर्वेक्षणहरूबाट थाहा थियो। तिनीहरूका अवशेषहरू विस्फोटको हजारौं वर्ष पछि रेडियोमा उज्यालो हुन्छन् र रेडियो अवलोकनहरूको सापेक्ष संवेदनशीलताको साथ अन्तरिक्षमा कहीं पनि पत्ता लगाउन सकिन्छ। खगोलविद्हरूले आधुनिक रेडियो टेलिस्कोप एरेहरूको संवेदनशीलतालाई गुणा गरेर यी वस्तुहरू पत्ता लगाउन सक्षम भएका छन्। यो स्पष्टीकरण ओआरसीहरूका लागि सही छ जसको केन्द्रमा कुनै ज्ञात अप्टिकल वस्तु छैन।

यद्यपि केही ओआरसीहरू सम्भवतः टाढाको आकाशगंगाहरूसँग सम्बन्धित छन् किनभने केन्द्रहरूमा ज्ञात अप्टिकल ग्यालेक्सी (अप्टिकल टेलिस्कोपहरूद्वारा अध्ययन गरिएका ग्यालेक्सीहरू) हुन्छन्, यी ओआरसीहरूलाई अन्तरग्यालेक्टिक सुपरनोभा मान्न सकिँदैन। डा. ओमरले तारा आकाशगंगाको केन्द्रीय सुपरमासिभ ब्ल्याक होलमा पुग्दा त्यस्ता ओआरसीहरू व्याख्या गर्न सुपरमासिभ ब्ल्याक होलद्वारा लगाइएका चरम ज्वारीय शक्तिहरूद्वारा ताराको विघटन गर्ने व्यापक रूपमा ज्ञात संयन्त्रको आह्वान गरे। यस प्रक्रियामा तारा नष्ट हुन्छ र यसको आधा द्रव्यमान द्रुत रूपमा ब्ल्याक होलबाट टाढा फालिन्छ। यो विघटन प्रक्रियाले ठूलो मात्रामा ऊर्जा निकाल्छ जुन सुपरनोभा विस्फोटमा उत्पादन भएको जस्तै हुन्छ। कहिलेकाहीँ दुई ग्यालेक्सीहरूको विलयबाट लाखौं ताराहरू ब्ल्याक होलले केही मिलियन वर्षमा ज्वारभाटा रूपमा विघटन गर्न सक्छ, जुन ब्रह्माण्डीय सर्तहरूमा धेरै छोटो समय हो। यो ऊर्जाको अचानक रिलीजले झटका तरंगहरू सिर्जना गर्दछ जुन अन्तरिक्षीय अन्तरिक्षमा लगभग एक मिलियन प्रकाश-वर्ष यात्रा गर्न सक्छ। यी झटकाहरूले सर्वव्यापी ब्रह्माण्ड इलेक्ट्रोनहरूलाई यस हदसम्म सक्रिय बनाउँदछ कि कमजोर चुम्बकीय ठाउँमा सिन्क्रोट्रोन रेडियो उत्सर्जन उत्पन्न हुन्छ। यो व्याख्या पहिले नै ज्ञात खगोल भौतिक घटना को रूपरेखा भित्र फिट हुन्छ। विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली रेडियो टेलिस्कोप एसकेए अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको साथमा भविष्यमा यी धेरै वस्तुहरू पत्ता लगाउने आशा गरिन्छ। यस सहकार्यमा भारतको विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयका संस्थाहरूमा कार्यरत वैज्ञानिक र इन्जिनियरहरू सामेल छन्। -पीआईबी