कोलकाता: स्पाइनल कर्ड वा मेरुदण्ड मानव शरीरलाई साहारा दिने केन्द्रीय संरचना हो। यसले मेरुदण्डको हाड्डीलाई बचाउँछ, जसले मस्तिष्क र शरीरको बाँकी भागहरू बीच सन्देशहरू बोक्छ। मेरुदण्डमा चोटपटक लाग्दा स्थायी अशक्तता हुनसक्छ र ह्वीलचेयरमा बसेर जीवन निम्त्याउन सक्छ, पक्षघात/ पक्षघात वा गम्भीर आघातको अवस्थामा मृत्युसमेत हुनसक्छ। समान रूपमा कठिन परिस्थितिहरूले जटिल प्रकृतिको साथ मेरुदण्डको स्वास्थ्यलाई असर गर्न सक्छ। तसर्थ, यसको हेरचाह गर्न एक बहु-अनुशासनात्मक दृष्टिकोण आवश्यक छ। मेरुदण्डको शल्यक्रियाले मेरुदण्डको विकृति सुधार गर्न, अस्थिर मेरुदण्डलाई सन्तुलनमा राख्न र साँघुरो मेरुदण्ड वा स्नायुमा दबाब कम गर्नसक्छ।

मणिपाल अस्पताल, पुरानो एयरपोर्ट रोड, बेंगलुरुमा रहेको मणिपाल स्पाइन केयर सेन्टरले १५ वर्ष भन्दा बढी समयदेखि मेरुदण्डका रोगहरूबाट पीडित लाखौं बिरामीहरूको हेरचाहमा उत्कृष्टताको साथ समर्पित केन्द्र भएको छ। स्पाइन केयर सेन्टर प्रोटोकल-संचालित छ। यो गैर-अपरेटिभ उपचार होस् वा प्राविधिक प्रगतिहरूद्वारा सहायता प्राप्त उन्नत मेरुदण्डको शल्यक्रिया, यसले किफायती मूल्यमा उत्कृष्ट हेरचाह प्रदान गर्ने लक्ष्य राख्छ। यसले उत्कृष्ट थेरापी पछि उपचारलाई छिटो र निश्चित मात्र बनाउँदैन, तर यहाँको उपचार समयको परीक्षामा खडा भएको छ। डा. एस विद्याधर, विभाग प्रमुख र परामर्शदाता, स्पाइन सर्जरी र स्पाइन केयर, मणिपाल अस्पताल, पुरानो एयरपोर्ट रोड, मणिपाल अस्पतालमा स्पाइन केयर सेन्टर (भारतमा आफ्नो प्रकारको पहिलो) स्थापना गर्ने संस्थापक र अग्रगामी थिए। सन् २००८ र त्यसपछि यो संसारभर संगठित भएको छ। जटिल मेरुदण्डका बिरामीहरूलाई उत्कृष्ट शल्य चिकित्सा उपचार (अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड अनुसार) प्रदान गरिएको अस्पतालको प्रेस विज्ञप्तिमा बताइएको छ।

स्पाइनल मेडिसिनको क्षेत्रमा कीर्तिमान कायम गरेका डा. एस विद्याधर भन्छन्, ‘पछिल्लो १५ वर्षमा हामीले सबै उमेर समूहका ९९% भन्दा बढी बिरामीको उपचार गरेका छौँ (बालबालिकादेखि वृद्धदेखि १०० वर्षभन्दा बढी उमेरका)। हामीले अहिले सम्म १२,८५० भन्दा बढी शल्यक्रिया गरिसकेका छौं। मेरुदण्ड भित्रको मेरुदण्डको समस्या वा इन्ट्रा-स्पाइनल समस्या हुनसक्छ- यहाँ सबैलाई समान रूपमा सफलताका साथ उपचार गरिन्छ, किनकि हामीसँग अत्याधुनिक पूर्वाधार सञ्चालन कक्षहरू छन्। बहु-मोड्युल न्यूरो-मोनिटरिङ र न्यूरो-नेभिगेसनको साथ। मेरुदण्डको शल्यक्रियालाई सुरक्षित बनाउन उपलब्ध सुविधाहरू र परिणामहरू विश्वभरका कुनै पनि उत्कृष्टता केन्द्रसँग बराबर छन्l’ एक दशकभन्दा बढी अघि, डा. एस. विद्याधरले १५ वर्षको उमेरमा श्रीमती सुचन्दा घोषालको जटिल हम्पब्याक (थोराकोलम्बर किफोस्कोलियोसिस) रोगको सफल शल्यक्रिया गरेका थिए। यतिबेला उनी विवाहपछि सामान्य प्रसवबाट दुई सन्तानलाई जन्म दिएर सुखी जीवन बिताइरहेकी छिन्। यो तब मात्र सम्भव भएको छ जब बिरामीलाई उचित उन्नत चिकित्सा हेरचाह र हेरचाह दिइयो, जसले उसलाई छिट्टै निको हुन मद्दत गर्‍यो, तर मेरुदण्डको विकृतिलाई सुधार गर्न शल्यक्रिया पछि कुनै पनि ब्रेक बिना आफ्नो अध्ययनलाई निरन्तरता दिनसक्छ। उपचारपछि उनी र बिरामीको परिवार यति ढुक्क भयो कि केही वर्षअघि उनकी आमालाई स्पाइनल कर्ड ट्युमरका कारण क्वाड्रिप्लेजिया (हात र खुट्टाको पक्षाघात) भएको थियो, उनले त्यही अस्पताल र एउटै डाक्टर जाने निर्णय गरे। उनकी आमाको स्पाइनल डिकम्प्रेसनको सफलतापूर्वक शल्यक्रिया गरिएको थियो र उनी अब आफ्नो खुट्टामा फर्किसकेकी छिन्।

डाक्टर भन्छन्, ‘स्पाइनल डिफर्मिटीको शल्यक्रियामा बिरामीलाई शल्यक्रिया गरेको केही घण्टामै हिँड्न वा हिँड्न प्रोत्साहित गरिन्छ र उनीहरू २-३ हप्तामा सामान्य जीवनमा फर्किने अपेक्षा गर्न सकिन्छ। मेजर स्कोलियोसिस वा मेरुदण्डको वक्रता सुधारको लागि शल्यक्रिया हुन्छ, हामी शल्यक्रिया स्कूल बिदा वा चाडपर्वको बिदामा गर्छौं ताकि उसले शैक्षिक वर्ष गुमाउन नपरोस्। हाम्रो गैरसरकारी संस्था, मणिपाल फाउन्डेसनले आर्थिक रूपमा विपन्न परिवारका बालबालिकालाई मेरुदण्डको गम्भिर रोगको अवस्थामा, यदि उनीहरूसँग अभिभावकको बीपीएल/कम आय भएको स्थिति छ भने प्रमाणित गर्नको लागि उचित कागजातहरू छन् भने, तिनीहरूले आफ्नो शल्यक्रिया गराउँछन्l’

श्रीमती चन्द चक्रवर्ती, कोलकाताको एक चिया पसल मालिक, जो १२ वर्ष भन्दा बढी पहिले बैंगलोर आएका थिए र मेरुदण्डको शल्यक्रिया गरेका थिए। उनी निको भएकी मात्र होइन, शल्यक्रिया गरेको एक महिनापछि मात्रै काम गर्न थालेकी छिन् र अहिले पनि आफ्नै चिया पसल चलाइरहेकी छिन्। उनका बाबु र परिवारका अन्य सदस्यको पनि अस्पतालमा शल्यक्रिया गरिएको थियो र उनीहरु सबैजना लामो अस्पतालको उपचारबाट सन्तुष्ट मात्र नभएर सकारात्मक नतिजाबाट लाभान्वित भइरहेका छन्। ७–८ वर्षअघि अविवाहित युवती राखीको ढाडमा ट्युमर भएको थियो। ट्युमर पूर्ण रूपमा हटाउन र हड्डी मरम्मत गर्न उनले शल्यक्रिया गरे। शल्यक्रियाको भोलिपल्टै उनलाई खुट्टामा राखियो र एक महिनाको शल्यक्रियापछि उनले कुनै बाधाविना पूर्ण रूपमा आफ्नो गतिविधि शुरु गरिन्। अहिले ८ वर्षभन्दा बढी भइसक्यो र उनी राम्रो र सुखी जीवन बिताइरहेका छन्। समग्रमा यो भन्न सकिन्छ कि मेरुदण्डको समस्याको जरा भनेको सही, सावधानीपूर्वक र समयमै उपचार गरियो भने नतिजा दिगो हुन्छ।

मेरुदण्डको सफल शल्यक्रिया गरेका बिरामीहरूले अरू जस्तै सामान्य जीवन बिताउन सक्छन्। यद्यपि घाउमा संक्रमण, पुन: शल्यक्रिया, आदि जस्ता सानातिना समस्याहरू हुन सक्छन्, तर आजको विश्वमा स्पाइनल शल्यक्रियाले पक्षाघातको जोखिमलाई धेरै कम गरेको छ र प्रायः धेरै सन्तोषजनक नतिजा निकालेको छ, किनभने मेरुदण्डको शल्यक्रिया लगभग सधैं सफल हुन्छ। यदि यो उन्नत प्रशिक्षण, विशेषज्ञता र विज्ञहरूको अनुभव र नयाँ र उत्कृष्ट प्रविधि प्रयोग गरेर गरिन्छ भन्ने प्रेस विज्ञप्तिमा बताइएको छl