दिल्ली: टाटा समूहसँग सम्बन्धित दुई महान व्यक्तित्वलाई कसले चिन्दैन र! एक जमशेदजी टाटा र अर्को जमशेद जे इरानी थिए। जमशेदजी टाटा भारतको प्रसिद्ध औद्योगिक घराना, टाटा समूहका संस्थापक थिए। उही समयमा, जमशेद जे इरानी टाटा स्टीलका पूर्व एमडी थिए। इरानीहरू अब छैनन्। जमशेद जे इरानीको सोमबार राति जमशेदपुरमा निधन भएको हो। इरानीको प्रस्थानबाट टाटा स्टिललाई ठूलो नोक्सान भएको छ। इरानीले टाटा स्टिललाई नयाँ उचाइमा पुर्याए। पद्मभूषण डा जमशेद जे इरानी टाटा स्टीलसँग चार दशकभन्दा बढी समयदेखि आबद्ध छन्। उनले टाटा स्टिलको बोर्डबाट जून २०११ मा अवकाश लिएका थिए। इस्पात क्षेत्रमा उनको व्यापक योगदानको लागि उनलाई भारतको स्टील म्यान पनि भनिन्छ।

जमशेद जे इरानीको जन्म २ जुन १९३६ मा नागपुरमा जीजी इरानी र खोरसेद इरानीको घरमा भएको थियो। डा. इरानीले सन् १९५६ मा साइन्स कलेज, नागपुरबाट विज्ञानमा स्नातक गरेका थिए। त्यसपछि सन् १९५८ मा नागपुर विश्वविद्यालयबाट भूविज्ञानमा स्नातकोत्तर गरे। त्यसपछि उनी इंग्ल्याण्डको युनिभर्सिटी अफ शेफिल्ड गए। यहाँबाट उनले सन् १९६० मा धातु विज्ञानमा स्नातकोत्तर गरे। यसपछि उनले सन् १९६३ मा धातु विज्ञानमा पीएचडी गरे। इरानीले सन् १९६३ मा शेफिल्डमा रहेको ब्रिटिश आइरन एण्ड स्टिल रिसर्च एसोसिएसनबाट आफ्नो व्यावसायिक करियर सुरु गरेकी थिइन्। तर उनी सधैं देशको विकासमा योगदान दिन चाहन्थे। उनीहरु भारत फर्किए। यहाँ आएर उनी सन् १९६८ मा टाटा आइरन एण्ड स्टिल कम्पनी (हाल टाटा स्टील) मा आबद्ध भए। उनी अनुसन्धान तथा विकास महानिर्देशकको सहायकका रुपमा नियुक्त भएका थिए। त्यसपछि उनी महाप्रबन्धक, अध्यक्ष, संयुक्त प्रबन्ध निर्देशक र एमडी भए। टाटा स्टील र टाटा सन्स बाहेक, डा. इरानीले टाटा मोटर्स र टाटा टेलिसर्भिसेस लगायत टाटा समूहका धेरै कम्पनीहरूको निर्देशकको रूपमा पनि काम गरे।

सन् २००४ मा भारत सरकारले डा. इरानीलाई भारतको नयाँ कम्पनी ऐन गठनको लागि विशेषज्ञ समितिको अध्यक्षको रूपमा नियुक्त गर्यो। उद्योगमा गरेको योगदानका लागि सन् २००७ मा उनलाई पद्मभूषणबाट सम्मानित गरिएको थियो। उनलाई धातु विज्ञानको क्षेत्रमा गरेको सेवाका लागि सन् २००८ मा भारत सरकारले लाइफ टाइम अचिभमेन्ट अवार्डबाट सम्मानित गरेको थियो। उनी दूरदर्शी नेताका रुपमा स्मरणीय रहनेछन्। सन् १९९० को प्रारम्भमा भारतको आर्थिक उदारीकरणको क्रममा उनले टाटा स्टीलको नेतृत्व गरेका थिए। उनले भारतमा इस्पात उद्योगको विकासमा ठूलो योगदान दिएका छन्। त्यसैले उनलाई भारतको स्टील म्यान भनिन्छ। इरानीले टाटा स्टिललाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न विश्वको सबैभन्दा कम लागतको स्टिल उत्पादक बन्न सक्षम बनायो।

डा. इरानी भारतमा गुणस्तर आन्दोलनका प्रारम्भिक नेता थिए। इरानी पनि राम्रो क्रिकेट खेलाडी थिए। उनले अन्तिम समयसम्म क्रिकेट खेले र हेरेका थिए। उनलाई टिकट र सिक्का सङ्कलनमा पनि लगाव थियो। जमशेदपुर शहरप्रति उनको विशेष माया थियो। उनले यहाँ धेरै महत्त्वपूर्ण विकास कार्यहरू गराए, जसबाट जमशेदपुरका जनतालाई फाइदा भएको छ। उनको परिवारमा पत्नी डेजी इरानी, ​​एक छोरा जुबिन, निलोफर र ताना छन्।