नायाँ दिल्ली: दिल्लीका मुख्यमन्त्री अरविन्द केजरीवालले बुधबार भाजपा र कङ्ग्रेसलाई झण्डै चकित पार्दै भारतीय मुद्रामा हिन्दू देवता गणेश-लक्ष्मीको तस्बिर राख्न अपील गरेका छन्। यो अपील गर्दै अरविन्द केजरीवालले विश्वको सबैभन्दा ठूलो मुस्लिम देश इन्डोनेसियाले यो गर्न सक्छ भने भारतले किन नगर्ने बताएका छन्। आम आदमी पार्टीका प्रमुखले इन्डोनेसियाको ८५ प्रतिशत जनसंख्या मुस्लिम र दुई प्रतिशत मात्र हिन्दू रहेको तर पनि आफ्नो मुद्रामा गणेशजीको तस्विर रहेको बताएका छन्।
बुधबार बिहान लगभग ११ बजे अरविन्द केजरीवालले यो मुद्दा उठाएका थिए। त्यसपछि यो मुद्दा टिभि च्यानलदेखि सामाजिक सञ्जाल र इन्टरनेटसम्म फैलियो । गुगल ट्रेन्ड्सका अनुसार केजरीवालको प्रेस सम्मेलनपछि ‘इन्डोनेसियाको मुद्रा’ भन्ने किवर्डको खोजीमा ठूलो उछाल आएको छ।
इन्डोनेसियाली नोटमा हिन्दू देवताको तस्बिर किन?
बीबीसीले आफ्नो अनुसन्धानमा इन्डोनेसियाले सन् १९९८ मा एउटा विशेष विषयवस्तुमा यो नोट जारी गरेको पत्ता लागेको छ । र अब यो नोट चलन मा छैन।
सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भइरहेको यो नोटको तस्विरलाई ध्यान दिएर हेर्नुभयो भने एकातिर हिन्दू देवता गणेश र एक व्यक्तिको तस्बिर देखिन्छ। अर्कोतर्फ केही बालबालिका पढ्दै गरेको तस्विर देखिन्छ। बीबीसी इन्डोनेसिया सेवासँग सम्बद्ध वरिष्ठ पत्रकार अस्तुदेस्ट्रा अजेन्ग्रस्त्री भन्छिन्, ‘इन्डोनेसियामा गणेशको तस्बिर राख्नुले यहाँको संस्कृतिमा विविधता देखाउँछ।
उनी भन्छिन्, “सन् १९९८ मा जारी गरिएको यो नोटको विषय शिक्षा थियो। इन्डोनेसियामा गणेशलाई कला, बुद्धि र शिक्षाका देवता मानिन्छ। यहाँका धेरै शैक्षिक संस्थाहरूमा गणेशजीको छवि पनि प्रयोग गरिन्छ।” यो नोटमा इन्डोनेसियाको राष्ट्रिय नायक ‘की हजार देवन्तरा’ को तस्बिर पनि छ। यो देश डेनमार्कको उपनिवेश भएको युगमा उनले इन्डोनेसियालीहरूको शिक्षाको अधिकारको लागि लडे। त्यसबेला धनी र डच समुदायका बालबालिकालाई मात्र विद्यालय जान दिइन्थ्यो।” तर, इन्डोनेसियाको बाली टापुमा रहेको हिन्दू मन्दिरको तस्बिर रहेको इन्डोनेसियामा अझै पनि चलनमा रहेको मुद्रा छ । अस्टुडेस्ट्रले यसको पुष्टि गर्दै भनेका छन्, ‘पचास हजार रुपैयाँको नोटमा बालीको मन्दिरको तस्बिर छ। बालीमा हिन्दू समुदायको बाहुल्यता छ । तर, नोटमा हिन्दू धर्मका प्रतीक मात्रै छन् भन्न मिल्दैन किनभने अन्य नोटमा विभिन्न धर्म र समुदायका प्रतीकलाई स्थान दिइएको छ।
इन्डोनेसियामा किन यति लोकप्रिय छ गणेश?
पूरै इन्डोनेसियाको दुई प्रतिशत मात्र हिन्दू हुन सक्छ तर बाली टापुको ९० प्रतिशत जनसंख्या हिन्दू छन्। तर हिन्दू धर्म इन्डोनेसियामा फैलिएको छ। एक रिपोर्टका अनुसार सन् १९६० र १९७० को दशकमा जाभा टापुमा हजारौं मानिसले हिन्दू धर्म परिवर्तन गरेका थिए। यदि तपाईंले इन्डोनेसियाको समाज र संस्कृतिलाई हेर्नुभयो भने, धेरै क्षेत्रमा इन्डोनेसियाको हिन्दू इतिहासको झलक देखिन्छ। इन्डोनेसियामा विगतमा धेरै हिन्दू राजवंशहरूले शासन गरेका छन्। ७ औं र १६ औं शताब्दीको बीचमा इन्डोनेसियाको धेरैजसो हिन्दू-बौद्ध राजवंशहरूले शासन गरेका थिए। मजापाहित साम्राज्य र श्री विजया साम्राज्य तिनीहरूमध्ये सबैभन्दा ठूलो थियो। उनको पालामा इन्डोनेसियाका टापुहरूमा हिन्दू धर्म फस्टाएको थियो। यस साम्राज्यमा हिन्दू, बौद्ध, एनिमिज्म लगायतका धेरै धर्महरू पनि फस्ट्यो। तर धार्मिक भाषा संस्कृत रह्यो। यस भन्दा पहिले, श्री विजय साम्राज्यको अवधि सातौं देखि १२ औं शताब्दी सम्म चलेको थियो, जसको मुख्य भाषाहरू संस्कृत र पुरानो मलाय थिए। वर्तमान अवधिमा पनि इन्डोनेसियाको इतिहासमा फस्टाएको लोककथा र प्रतीकहरूको प्रभाव देखिन्छ। इन्डोनेसियाको राष्ट्रिय प्रतीक गरुड हो, जुन प्रत्यक्ष रूपमा हिन्दू पौराणिक ग्रंथहरूसँग सम्बन्धित छ। रामचरित मानसका अनुसार सीतालाई श्रीलंकाबाट फर्काउन गरुड पक्षीले रामलाई सहयोग गरेको थियो।
साथै, इन्डोनेसियाको सबैभन्दा प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयहरू मध्ये एक, बान्डुङ्ग इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजीमा गणेश जीको चित्र पनि लोगोको रूपमा प्रयोग गरिएको छ।
इन्डोनेसियाली एयरलाइन्सको नाम पनि गरुडा एयरलाइन्स हो, जसको लोगोमा पौराणिक चरा गरुडको छवि पनि प्रयोग गरिएको छ।
यससँगै इन्डोनेसियाको एक ठाउँमा सन् १९६१ देखि लगातार रामायण मञ्चन भइरहेको छ । हिन्दूसँगै अन्य धर्मका मानिसहरू पनि रामायणसँग सम्बन्धित पात्रहरू खेल्ने गर्छन्।
यसका साथै इन्डोनेसियामा हिन्दू नाम राख्नु पनि निकै लोकप्रिय छ।