गान्तोक: केन्द्रीय गृह एवं सहकारिता मन्त्री अमित शाहले शुक्रबार सिक्किमको राजधानी गान्तोकमा पूर्वी र उत्तर-पूर्वी सहकारी डेयरी कन्क्लेभ २०२२ को उद्घाटन गरे। अर्को कार्यक्रममा उनले गान्तोकको राजभवनमा सरदार वल्लभभाई पटेलको प्रतिमा अनावरण गरे। यस अवसरमा सिक्किमका राज्यपाल गंगा प्रसाद र मुख्यमन्त्री प्रेमसिंह तामाङ उपस्थित थिए। पूर्व र उत्तरपूर्वी क्षेत्र दुग्ध सहकारी सम्मेलनलाई सम्बोधन गर्दै केन्द्रीय गृह तथा सहकारिता मन्त्रीले १५ वर्षअघि हिमाली राज्यमा देशैभर सहकारी दुग्ध सहकारी सम्मेलन हुनसक्छ भनेर कसैले कल्पना पनि नगरेको बताए। उनले भने, ‘महिला सशक्तिकरण, गरिबी निवारण र किसानको आय दोब्बर गर्न दूध उत्पादन मात्र एकमात्र माध्यम हो र सिक्किमका साना किसान भाइहरूले प्रति दिन दुई लाख लिटर दूध उत्पादन गरेको देख्दा मनलाई ठूलो शान्ति र आनन्दको अनुभूति हुन्छl’ गृहमन्त्री शाहले भने, ‘सहकारिता मन्त्रालय र राष्ट्रिय दुग्ध विकास बोर्ड (एनडीडीबी) ले प्रत्येक पञ्चायत भित्र बहुउद्देश्यीय पीएसीएस योजना बनाएको छ जसले डेयरी, एफपीओ, कृषि र ग्यास उत्पादनको वितरणको काम गर्नेछ। यसका साथै आवश्यकता नुसार ग्यास वितरण र पेट्रोल पम्प र भण्डारण र बजारीकरणको व्यवस्था पनि गरिनेछ। पीएसीएसले सिक्किम जस्ता पहाडी राज्यका गाउँहरूलाई पीसीओ मार्फत सारा संसारसँग जोड्न पनि काम गर्नेछl’ भारत सरकारको सहकारिता मन्त्रालयले यस्तो बहुउद्देश्यीय र बहुआयामिक प्याकको योजना बनाएको उनले बताए।

गृहमन्त्री अमित शाहले वर्षौंदेखि देशमा सहकारी क्षेत्रमार्फत गरिबी उन्मूलन, किसान, मछुवा, हस्तकला कारीगर र लाखौं र करोडौं आदिवासीको सशक्तिकरणको ठूलो माग रहेको र त्यसलाई पूरा गर्न सहकार मन्त्रालयले मात्रै काम गरेको बताए। ‘देशको सहकारी आन्दोलनको ७० वर्ष पुरानो माग पूरा गर्न र सहकारिता मन्त्रालय स्थापना गरेकोमा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई धन्यवाद दिन चाहन्छु’, उनले भने। गृहमन्त्री अमित शाहले सहकारीसँग धेरै सम्भावनाहरू छन् र सहकारी क्षेत्र गुजरातको जीडीपीको एक बलियो स्तम्भ रहेको बताए। उनले भने, ‘गुजरातमा मात्रै ३६ लाख महिलाले अमूल महासंघ मार्फत वार्षिक ५६,००० करोड रुपियाँ कमाउँछन्। पूर्वोत्तरको स्विजरल्याण्ड भनिने हाम्रो सिक्किम राज्यलाई आफ्नो सौन्दर्यले मात्र नभई हरेक गाउँलाई समृद्ध बनाएर समृद्ध र विकसित राज्यको रुपमा अगाडि बढाउनु पर्नेछl’

गृहमन्त्री अमित शाहले भारतको सामाजिक र आर्थिक विकासमा शताब्दीयौंदेखि पशुपालनले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको र कुनै समय हाम्रो देशमा दूध र घिउका खोला बग्ने गरेको बताए। ‘पहिले पशुपालन हाम्रो देशको धेरै महत्त्वपूर्ण उद्योग थियो तर दासत्व र स्वतन्त्रताको अवधि पछि पनि कसैले ध्यान दिएन र विस्तारै यो समाप्त भयो। क्रान्तिपछि आज यस्तो जग तयार भएको छ, जसमा भव्य भवन निर्माण गरी डेरीलाई एउटा प्रदेश मात्रै होइन हरेक पञ्चायतमा पुर्‍याएर किसानको समृद्धिको माध्यम बनाउने बेला आएको छ। डेरी यस्तो उद्योग हो जसबाट धेरै उद्देश्य पूरा हुनेछ। डेयरी बनाउनेसँगै हजारौं करोड बालबालिकाको पोषणको व्यवस्था गरिएको छ’, उनके भने। गृहमन्त्री शाहले विश्वमा हाम्रो प्रतिव्यक्ति दूध उत्पादन अझै सन्तोषजनक नभएको र यसलाई नबढाउने हो भने यति ठूलो देशमा पोषणको समस्या आउने बताए। उनले भने, ‘डेरीले पोषणको समस्या समाधान गर्छ किनभने पशुपालन गर्दा डेरीमा दूध बेच्ने महिलाको हातमा चेक पुगेपछि परिवार समृद्ध हुन्छ र गरिबी पनि हट्छ। कुपोषण, महिला सशक्तीकरण र गरिबका लागि काम गर्ने गैरसरकारी संस्थाहरूलाई डेरीमा ध्यान दिन आग्रह गरे किनभने महिला सशक्तिकरणका लागि डेरीभन्दा ठूलो काम हुन सक्दैनl’

केन्द्रीय गृह तथा सहकारिता मन्त्रीले डेरीबाट उत्पादित ग्यासले वातावरण, गाईको गोबरले प्राकृतिक खेतीमा मद्दत गर्ने र प्राकृतिक खेतीले मानव स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउने बताए। ‘दुग्ध व्यवसाय निजी भएमा महिलाले केही रुपैयाँ मात्रै पाउने भएपनि सहकारीमा आर्जन गरेको सम्पूर्ण नाफा महिलाको बैंक खातामा जम्मा हुने भएकाले दुग्ध व्यवसाय सहकारी हुनुपर्छ’, उनले भने। गृहमन्त्री शाहले सहकारी प्रणालीमा पशुपालकलाई आफ्नो गाईवस्तु सम्हाल्न चिकित्सकको आवश्यकता नपर्ने बताए। यसका साथै पशुपंक्षीका लागि पौष्टिक खाना, मर्मत सम्भार, स्वास्थ्य, खोप लगायतका सबै प्रकारका प्रबन्ध मिलाइएको पनि उनले बताए। उनले गाई होस् वा भैंसी, यसको सम्पूर्ण पालनपोषणको सरोकार सहकारीको हुने र त्यसैका लागि प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको नेतृत्वमा रहेको भारत सरकारले आउँदो पाँच वर्षभित्र प्रत्येक पञ्चायत बनाउने निर्णय गरेको बताए। ‘देशमा प्याक्स र डेरी हुनेछ। सबैभन्दा कम प्याक यहाँ दर्ता भएकाले यसको सबैभन्दा बढी फाइदा देशका पूर्वी र उत्तरपूर्वी क्षेत्रलाई हुनेछ। पूर्वोत्तरका हरेक पञ्चायतभित्र एउटा बहुउद्देश्यीय प्याक खोलियो जसमा डेरी पनि हुनेछ भने पूर्व र पूर्वोत्तरको समृद्धिलाई कसैले रोक्न सक्दैनl’

उनले भने, ‘हाम्रो दुग्ध क्षेत्रको सबलता, कमजोरी, अवसर र चुनौति राम्ररी बुझ्नुपर्नेछ। हाम्रो शक्ति साना भूमिहीन किसानहरू हुन् जसले अझै पनि एकदेखि तीनवटा गाईवस्तु पाल्छन्। पूर्वोत्तरसहित यस देशका धेरै राज्यहरूमा पानीको कमी छैन। यहाँ घाँस पनि सजिलै पाइन्छ र सरकारले यसलाई अझै बढाउने काम गरेको छl’ उनले आज देशका दुई करोड गाईपालन गर्नेको संख्या ७ करोड पुर्याएर सहकारीको श्रृङ्खलामा समावेश गर्ने लक्ष्य लिएको बताए। उनले भने, ‘यो लक्ष्य हासिल गर्न सफल भयौं भने महिला सशक्तिकरण र गरिबी निवारण दुवै देशभित्रै ठूलो फाइदा हुनेछ। बलसँगै आफ्नो कमजोरी पनि हेर्नुपर्छ। भारत सरकार जनावरहरूको राम्रो प्रजातिको प्रवर्द्धन र प्रचार गर्न प्रतिबद्ध छ ताकि हामी हाम्रो यो कमजोरीलाई हटाउन सक्छौं। यस क्षेत्रमा हाम्रो दोस्रो कमजोरी भनेको ७० प्रतिशत दूध असंगठित ढंगले बजारमा जान्छ, जसले गर्दा किसानले उचित मूल्य पाउँदैनन्। अव्यवस्थित रूपमा बजारमा जाने यो ७० प्रतिशत दूधको मात्रा २० प्रतिशतमा ल्याउनुपर्छ भन्ने कमजोरी र चुनौती पनि हो। सहकारी मन्त्रालयले पनि यो चुनौतीसँग लड्ने लक्ष्य राखेको छl’ गृहमन्त्री अमित शाहले भने, ‘आज हामीसँग यस क्षेत्रमा ठूलो अवसर छ। भारतमा १३० करोडको बजार छ। हाम्रा छिमेकी देशहरूमा स्विट्जरल्याण्ड, नेदरल्याण्ड र अष्ट्रेलियाबाट दूध उत्पादनहरू आउँछन् जसको ढुवानी लागत धेरै छ। हामीसँग भुटान, नेपाल, बङ्गलादेश र श्रीलंका जस्ता देशहरूमा दूध पुर्‍याउने ठूलो अवसर छl’ –पीआईबी