धार्मिक मान्यता अनुसार, यस दिन भगवान रामले रावणलाई मारेर लंका जितेका थिए। दशैंलाई खुशीयालीका साथ मनाउने, असत्यमाथि सत्यको विजय र अधर्ममाथि धर्मको विजयको उत्सव मनाउने, त्रेता युगदेखि नै परम्परा रहिआएको छ। दुनियाभरका गोरखा समुदायले यसलाई अनौठो तरिकाले मनाउँछन्। परम्परागत हिन्दू पात्रो अनुसार, दशैं आशु (अश्विनी) महिनाको शुक्ल पक्ष (उज्यालो पखवाडा) मा शुरु हुन्छ र पूर्णिमाको दिन समाप्त हुन्छ। सेप्टेम्बर र अक्टोबर महिनामा १५ दिनसम्म चल्ने यो १५ दिने पर्व धान रोप्ने मौसम पछि पर्छ, जब परिवारहरूले खेतमा कडा परिश्रम गरेपछि आराम गर्ने र मनाउने समय पाउँछन्।
त्यसकारण, दशैं – यसको धार्मिक महत्व र हिन्दू देवी दुर्गाको पूजाको अतिरिक्त – भूमिको उर्वरताको उत्सव र राम्रो फसलको लागि प्रार्थना पनि हो। दशैं पारिवारिक पुनर्मिलन, ठूलाबडाबाट आशीर्वाद लिने, स्वादिष्ट खाना खाने, पारिवारिक जुवा खेल्ने र सामाजिकीकरण गर्ने समय हो।
“गोरखा टीका” भनेको गोरखा समुदायले मनाउने “विजयादशमी पर्व” हो। यो गोरखाहरूमा दिवालीको साथ मिल्छ। यस पर्वमा, ठूलाबडाहरूले आफ्ना साना छोराछोरीको निधारमा तिलक (चन्द्रमाको चिन्ह) लगाउँछन् र आशीर्वाद दिन्छन्।
गोरखा टीका (उत्सव) महत्व: यो पर्व दाजुभाइ र दिदीबहिनी बीचको पवित्र सम्बन्धको सम्मान गर्दछ। अनुष्ठान: यस अवसरमा, दिदीबहिनीहरूले आफ्ना दाजुभाइको निधारमा तिलक (चन्द्रमाको चिन्ह) लगाउँछन्, उनीहरूको समृद्धि र दीर्घायुको कामना गर्छन्। समय: यो पर्व विजयादशमीमा सुरु हुन्छ र पूर्णिमासम्म जारी रहन्छ। पर्वको महत्व: यो गोरखा समुदायको लागि एक प्रमुख पर्व हो, जुन तिनीहरूले आफ्ना आफन्त र प्रियजनहरूको घरमा गएर मनाउँछन्। देशभर विजयादशमी ठूलो धुमधामका साथ मनाइन्छ। नवदुर्गाको पूजा र नौ दिन उपवास बसेपछि, नवौं दिन केटीहरूको पूजा गरिन्छ। दशमीदेखि पूर्णिमासम्म, प्रत्येक गोरखा समुदायका घर र परिवारका ठूलाबडाहरूले आफ्ना साना छोराछोरीलाई तिलक (चन्द्रमाको चिन्ह) लगाउने परम्परा पालना गर्छन्। यसले सम्बन्धको अटुट बन्धनलाई अझ बलियो बनाउँछ। विजयादशमीको मान्यता: धार्मिक मान्यता अनुसार, यस दिन भगवान रामले रावणलाई मारेर लंका जितेका थिए। असत्यमाथि सत्य र अधर्ममाथि धार्मिकताको विजयको झण्डा फहराएको खुशीमा दशहरा मनाउने त्रेतायुगदेखि नै परम्परा रहिआएको छ। के तपाईंलाई गोरखा समुदायमा विजयादशमीको महत्त्व थाहा छ? विजयादशमीबाट सुरु हुने अर्को पाँच दिनसम्म, गोरखा समुदायमा दशहरा ठूलो आनन्द, उत्साह र खुशीका साथ मनाइन्छ।
रातो र सेतो टीका: पाँच दिनको दशहरा पर्व गोरखा समुदायमा पनि विशेष छ किनभने, एक वर्ष लामो प्रतीक्षा पछि, परिवार र आफन्तहरूले एकअर्कालाई आफ्नो घरमा निम्तो दिन्छन्। यो परिवारका ठूला र साना सदस्यहरू बीचको पुनर्मिलन हो। शताब्दीयौंदेखि चलिआएको परम्परा अनुसार, ठूलाबडाहरूले सम्बन्धको सम्मान कायम राख्न रातो र सेतो टीका लगाउँछन्। सिन्दूर र चामल मिलेर बनेको रातो टीका समृद्धिको प्रतीकको रूपमा शाही सिंहासनमा राखिन्छ। यसलाई शुभ मानिन्छ। जबकि दही र चामलको तिलकको सेतो रंगले शान्ति र भाइचाराको सन्देश दिन्छ। यसबाहेक, यी दुई रंगहरूमध्ये सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण जवारा (पाँच प्रकारका हरियो बोटबिरुवा) हो। नवमीको पहिलो दिनदेखि पूजास्थलमा तिल, मकै, जौ, गहुँ र कोदो जम्मा गरिन्छ। यो जवारालाई गोरखा समुदायमा जवारा भनिन्छ। यो जवारा ठूलाबडाहरूले तिलकसँगै आशीर्वादको रूपमा सानाहरूलाई दिन्छन्।
परम्परागत परिकारहरू: विजयादशमीबाट सुरु हुने गोरखा समुदायमा दशहराको पाँच दिने पर्वको समयमा, परिवार र आफन्तहरूले एकअर्काको घरमा तिलक लगाउन र उत्सव मनाउन जान्छन्। यस समयमा, सेलरोटी, फिनी र बटुक लगायत विभिन्न परम्परागत परिकारहरू तयार पारेर आफन्तहरूलाई खुवाइन्छ। विजयादशमी त्रेता युगबाट सुरु भएको हो: पण्डित ध्रुव उपाध्यायले व्याख्या गरे कि त्रेता युगदेखि चलिआएको यो परम्परा गोर्खा समुदायमा पनि जारी छ। जब भगवान रामले अहंकारी रावणलाई पराजित गरे, तब भनिन्छ कि सत्यले असत्यमाथि विजय प्राप्त गर्छ। त्यसबेलादेखि, हिन्दू समाजको अभिन्न अंग गोर्खा समुदायले पाँच दिनसम्म विजयादशमी पर्व मनाउँदै आएको छ।
परिवार र कुलले आफ्ना साना बच्चाहरूलाई दही र भातको सेतो तिलक लगाउँछन्, जसले सम्बन्धलाई बलियो बनाउने र शान्ति र सद्भावका साथ अगाडि बढ्ने सन्देश दिन्छ। शाही सिंहासनको सम्झनामा यो रंग लगाउने नेपालीहरूमा सिन्दूर र भातको रातो तिलक लगाउने प्रचलन विशेष गरी प्रचलित छ।
अहिलेसम्मको सबैभन्दा ठूलो युद्ध: धार्मिक मान्यता अनुसार, भगवान राम र रावण बीचको युद्धलाई त्रेता युग पछिको सबैभन्दा ठूलो युद्ध मानिन्छ। यस युद्धले अहंकारी रावणलाई मारेर लंकामा विजय हासिल मात्र गरेन, तर असत्यमाथि सत्य र अधर्ममाथि धार्मिकताको विजय पनि हासिल गर्‍यो, जुन यस पृथ्वीमा मानवताको लागि लाभदायक सन्देश हो, जसले उनीहरूलाई दुष्टता त्यागेर भलाइको मार्ग पछ्याउन र सत्य प्राप्त गर्न आह्वान गर्दछ।