नयाँ दिल्ली: प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले आज भिडियो सन्देशको माध्यमद्वारा भारत ऊर्जा सप्ताह २०२५ को तेस्रो संस्करणको उद्घाटनमा आफ्नो विचार व्यक्त गरे। यशोभूमिमा उपस्थित मानिसहरूलाई सम्बोधन गर्दै उनले सहभागीहरू ऊर्जा सप्ताहको हिस्सा मात्र नभएर भारतको ऊर्जा महत्वाकांक्षाको अभिन्न अंग भएको कुरामा जोड दिए। भारत ऊर्जा सप्ताहलाई अर्को उद्योग सम्मेलनको रूपमा मात्र परिकल्पना गरिएको थिएन- यो वैश्विक ऊर्जा संवादलाई पुन: परिभाषित गर्ने गतिशील प्लेटफर्मको रूपमा डिजाइन गरिएको थियो। केवल दुई वर्षमा, यो स्व-वित्त पोषित पहलले ठ्याक्कै त्यही हासिल गरेको छ, जुन विश्वको दोस्रो ठूलो ऊर्जा कार्यक्रम बनेको छ। ११-१४ फरवरी, २०२५ सम्म नयाँ दिल्लीको यशोभूमिमा निर्धारित आईईडब्ल्यू २०२५ ले वैश्विक ऊर्जा कथालाई आकार दिन एक महत्त्वपूर्ण कोसेढुङ्गाको प्रतिनिधित्व गर्दछ।

विश्वभरिका विशेषज्ञहरूले २१औं शताब्दी भारतको हो भनी जोड दिइरहेका कुरालाई जोड दिँदै  प्रधानमन्त्री मोदीले टिप्पणी गरे, भारतले आफ्नो विकास मात्र नभई विश्वको विकासलाई पनि अगाडि बढाइरहेको छ, जसमा ऊर्जा क्षेत्रले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको छ। उनले भारतको ऊर्जा महत्वाकांक्षा पाँच स्तम्भहरूमा निर्मित रहेको कुरामा जोड दिए: स्रोतहरूको उपयोग, प्रतिभाशाली दिमागहरूमा नवीनतालाई प्रोत्साहन, आर्थिक शक्ति र राजनीतिक स्थिरता, ऊर्जा व्यापारलाई आकर्षक र सजिलो बनाउने रणनीतिक भूगोल र वैश्विक दिगोपनप्रति प्रतिबद्धता। प्रधानमन्त्रीले उल्लेख गरे कि यी कारकहरूले भारतको ऊर्जा क्षेत्रमा नयाँ अवसरहरू सिर्जना गरिरहेका छन्।

भारत विगत दशकमा दशौं ठूलोबाट पाँचौं सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्रमा बढेको छ, प्रधानमन्त्री मोदीले टिप्पणी गरे। उनले प्रकाश पारे कि भारतको सौर्य ऊर्जा उत्पादन क्षमता विगत दश वर्षमा बत्तीस गुणा बढेको छ, जसले गर्दा यो विश्वको तेस्रो ठूलो सौर्य ऊर्जा उत्पादन गर्ने राष्ट्र बनेको छ। उनले उल्लेख गरे, भारतको गैर-जीवाश्म इन्धन ऊर्जा क्षमता तीन गुणा बढेको छ र भारत पेरिस सम्झौताको लक्ष्य प्राप्त गर्ने पहिलो जी२० देश हो। प्रधानमन्त्रीले इथेनल मिश्रणमा भारतको उपलब्धिहरूमा जोड दिए, जसको हालको दर उन्नाइस प्रतिशत छ, जसले विदेशी मुद्रा बचत, पर्याप्त किसान राजस्व र सीओ२ उत्सर्जनमा उल्लेखनीय कमी ल्याउँछ। उनले अक्टोबर २०२५ सम्ममा बीस प्रतिशत इथेनल जनादेश प्राप्त गर्ने भारतको लक्ष्यलाई प्रकाश पारे। उनले टिप्पणी गरे कि भारतको जैविक इन्धन उद्योग ५०० मिलियन मेट्रिक टन दिगो फिडस्टकको साथ द्रुत वृद्धिको लागि तयार छ। उनले थप उल्लेख गरे, भारतको जी२० अध्यक्षताको समयमा, ग्लोबल बायोफ्युल्स एलायन्स स्थापना भएको थियो र निरन्तर विस्तार भइरहेको छ, जसमा अब २८ राष्ट्र र १२ अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरू सामेल छन्। उनले यो गठबन्धनले फोहोरलाई धनमा रूपान्तरण गरिरहेको र उत्कृष्टता केन्द्रहरू स्थापना गरिरहेको कुरामा प्रकाश पारे।

भारतले आफ्नो हाइड्रोकार्बन स्रोतहरूको सम्भाव्यता पूर्ण रूपमा अन्वेषण गर्न निरन्तर सुधार गरिरहेको कुरामा प्रकाश पार्दै प्रधानमन्त्री मोदीले प्रमुख खोजहरू र ग्यास पूर्वाधारको व्यापक विस्तारले ग्यास क्षेत्रको विकासमा योगदान पुर्‍याइरहेको छ, जसमा भारतको ऊर्जा मिश्रणमा प्राकृतिक ग्यासको हिस्सा बढाइरहेको कुरामा प्रकाश पारे। उनले उल्लेख गरे कि भारत हाल चौथो ठूलो रिफाइनिङ हब हो र यसको क्षमता २० प्रतिशतले बढाउन काम गरिरहेको छ। भारतको तलछट बेसिनमा असंख्य हाइड्रोकार्बन स्रोतहरू छन् भन्ने कुरा औंल्याए, जसमध्ये केही पहिले नै पहिचान भइसकेका छन्, जबकि अन्य अन्वेषणको प्रतीक्षामा छन्, प्रधानमन्त्रीले भारतको अपस्ट्रीम क्षेत्रलाई अझ आकर्षक बनाउन सरकारले खुला एक्रेज लाइसेन्सिङ नीति (ओएएलपी) शुरु गरेको कुरामा जोड दिए। उनले जोड दिए कि सरकारले विशेष आर्थिक क्षेत्र खोल्ने र एकल-विन्डो क्लियरेन्स प्रणाली स्थापना गर्नेसहित यस क्षेत्रलाई व्यापक सहयोग प्रदान गरेको छ। प्रधानमन्त्री मोदीले तेल क्षेत्र नियमन र विकास ऐनमा गरिएका परिवर्तनहरूले अब सरोकारवालाहरूलाई नीति स्थिरता, विस्तारित पट्टाहरू र सुधारिएको वित्तीय शर्तहरू प्रदान गर्ने उल्लेख गरे। उनले  यी सुधारहरूले समुद्री क्षेत्रमा तेल र ग्यास स्रोतहरूको अन्वेषणलाई सहज बनाउने, उत्पादन बढाउने र रणनीतिक पेट्रोलियम भण्डारहरू कायम राख्ने कुरामा जोड दिए।

प्रधानमन्त्रीले भारतमा धेरै खोज र विस्तारित पाइपलाइन पूर्वाधारका कारण प्राकृतिक ग्यासको आपूर्ति बढिरहेको कुरामा जोड दिए। उनले जोड दिँदै भने कि यसले निकट भविष्यमा प्राकृतिक ग्यासको उपयोगमा वृद्धि ल्याउनेछ। उनले यी क्षेत्रहरूमा असंख्य लगानीका अवसरहरू रहेको कुरा पनि प्रकाश पारे। पेट्रोलियम तथा प्राकृतिक ग्यास मन्त्री हरदीप सिंह पुरीले कार्यक्रममा आफ्नो सम्बोधनमा कार्यक्रमको बढ्दो महत्त्वमाथि प्रकाश पारे, जुन तीन वर्षमा द्रुत गतिमा विश्वको दोस्रो सबैभन्दा ठूलो ऊर्जा सम्मेलन बनेको छ। यस वर्षको संस्करणमा ५० भन्दा बढी देशका ७०,००० भन्दा बढी ऊर्जा पेशेवरहरू सहभागी भएका छन्, जसमा फर्च्यून ५०० ऊर्जा कम्पनीका २० भन्दा बढी मन्त्रीहरू र १०० सीईओहरू सामेल छन्, जसले यसलाई विकसित हुँदै गइरहेको विश्वव्यापी ऊर्जा परिदृश्यमा चर्चाको लागि एक प्रमुख मञ्च बनाएको छ।

मन्त्री पुरीले जोड दिँदै आईईडब्ल्यु २०२५ प्रमुख भूराजनीतिक परिवर्तनहरूको बीचमा एक महत्वपूर्ण मोडमा आउँछ जसले विश्वव्यापी ऊर्जा व्यवस्थालाई पुन: आकार दिएको छ। उनले जोड दिए कि सम्मेलनले नीति निर्माताहरू, उद्योग नेताहरू र सरोकारवालाहरूलाई अर्थपूर्ण संवादमा संलग्न हुन, विचारहरू आदानप्रदान गर्न र सन्तुलित र समावेशी ऊर्जा संक्रमणको लागि पाठ्यक्रम तयार गर्न एक अद्वितीय अवसर प्रदान गर्दछ। दिगोपनप्रति भारतको प्रतिबद्धतालाई पुन: पुष्टि गर्दै उनले नवीकरणीय ऊर्जा, हाइड्रोजन र जैविक इन्धनसँगै हाइड्रोकार्बनको निरन्तर भूमिकालाई मान्यता दिँदै संक्रमण व्यावहारिक हुनुपर्छ भन्ने कुरामा जोड दिए। उनले अन्तर्राष्ट्रिय ऊर्जा एजेन्सी (आईईए) को २०२४ मा विश्वव्यापी ऊर्जा लगानी ३ ट्रिलियन अमेरिकी डलर पार गर्ने प्रक्षेपणलाई उद्धृत गरे, जसमा २ ट्रिलियन अमेरिकी डलर स्वच्छ ऊर्जा प्रविधिहरूमा समर्पित छ, जुन स्वच्छ ऊर्जा स्रोतहरूतर्फ द्रुत गतिमा परिवर्तनको स्पष्ट संकेत हो।

 मन्त्रीले ऊर्जा नवप्रवर्तन र उद्यमशीलतालाई अगाडि बढाउन भारतको नेतृत्वलाई प्रकाश पारे, उल्लेख गर्दै कि बीपी, शेल, एक्सानमोबिल र शेवरेन जस्ता प्रमुख विश्वव्यापी ऊर्जा फर्महरूले भारतमा विश्वव्यापी क्षमता केन्द्रहरू सञ्चालन गर्छन्, हजारौं भारतीय इञ्जिनियरहरूलाई ऊर्जा दक्षता, डेटा विश्लेषण र दिगो सञ्चालनका लागि अत्याधुनिक समाधानहरू विकास गर्न रोजगार दिन्छन्। उनले अविन्या र वसुधा जस्ता स्टार्ट-अप चुनौतीहरूमा भाग लिने ५०० भन्दा अधिक उद्यमीहरू र १०० भन्दा बढी स्टार्ट-अपहरूसहित ७०० प्रदर्शनी कम्पनीहरूको भूमिकालाई पनि स्वीकार गरे, जसले एआई-संचालित ऊर्जा समाधानहरू, क्वान्टम कम्प्युटिङ अनुप्रयोग र जैविक इन्धन र ब्याट्री प्रविधिहरूमा प्रगति प्रदर्शन गरे। उनको सम्बोधनको मुख्य विषय ऊर्जा न्याय थियो, जहाँ उनले खण्डित ऊर्जा नीतिहरू विरुद्ध चेतावनी दिए जसले विकासशील अर्थतन्त्रहरूलाई संक्रमणमा पछाडि छोडेर असमानतालाई गहिरो बनाउन सक्छ। उनले महत्वपूर्ण खनिज, अर्धचालक र उदीयमान ऊर्जा प्रविधिहरूमा लचिलो आपूर्ति शृङ्खलाहरूको आवश्यकतामा जोड दिए, प्रगतिमा बाधा पुर्याउन सक्ने अवरोधहरू रोक्न विश्वव्यापी सहकार्यको लागि आह्वान गरे। उनले यो पनि औंल्याए कि भारतले जैविक इन्धन उत्पादन बढाउने, यसको ग्यास हिस्सा ६% बाट बढ़ाएर १५% सम्म गर्ने अनि र २०३० सम्ममा ५० लाख मेट्रिक टन हाइड्रोजन उत्पादन लक्ष्य गर्ने जस्ता विविध ऊर्जा स्रोतहरूमा रणनीतिक रूपमा लगानी गरिरहेको छ ताकि ऊर्जा सुरक्षामा सम्झौता नगरी सहज संक्रमण सुनिश्चित गर्न सकियोस्।

आफ्नो टिप्पणीको अन्त्य गर्दै मन्त्री पुरीले सबै हितधारकहरूलाई परिवर्तनकारी साझेदारी निर्माण गर्ने र विश्वव्यापी ऊर्जा एजेन्डालाई आकार दिने प्लेटफर्मको रूपमा भारत ऊर्जा सप्ताहको लाभ उठाउन आग्रह गरे। उनले ६,००० भन्दा अधिक प्रतिनिधिहरूलाई आगामी चार दिनमा सम्मेलनको छलफलमा भाग लिन आमन्त्रित गरे, जसले ऊर्जा बजारलाई स्थिर बनाउने, प्राविधिक प्रगतिलाई अगाडि बढाउने र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग बढाउने रणनीतिहरूमा केन्द्रित हुनेछ। भारतले विश्वव्यापी ऊर्जा पारिस्थितिक प्रणालीमा बढ्दो रूपमा केन्द्रीय भूमिका खेल्दै गर्दाआईईडब्ल्यू २०२५ ऊर्जाको भविष्य परिभाषित गर्न एक ऐतिहासिक घटना हुने तय भएको छ। -पीआईबी