नयाँ दिल्ली: नयाँ दिल्लीमा १३ दिसम्बर २०२४ का दिन वैज्ञानिक तथा औद्योगिक अनुसन्धान परिषद (सीएसआईआर) अन्तर्गतको राष्ट्रिय विज्ञान सञ्चार तथा नीति अनुसन्धान संस्था (एनआईएससीपीआर) को आफ्नै भवनको पुनर्निर्मित दोस्रो तलको उद्घाटन गरियो। सीएसआईआरकी महानिर्देशक तथा डीएसआईआरकी सचिव डा (श्रीमती) एन कलईसेल्वीले उक्त उद्घाटन गरिन्। सीएसआईआर-एनआईएससीपीआरको पुनर्निर्मित भवनले विज्ञान सञ्चार र नीति अनुसन्धानका क्षेत्रमा संस्थाको क्षमतालाई अझ बढी सबल बनाउनेछ। यस अवसरमा “एक रुख आमाको नाममा” वृक्षारोपण अभियान पनि सञ्चालन गरियो। यो अभियानको उद्देश्य वातावरण संरक्षण र दिगो विकासलाई प्रवर्द्धन गर्नु हो।

कार्यक्रममा, सीएसआईआर-एनआईएससीपीआरकी निर्देशक प्रा. रञ्जना अग्रवालले डा कलईसेल्वी र अन्य विशिष्ट अतिथिहरूलाई स्वागत गरिन्। उनले एनआईएससीपीआरका कार्यक्रमहरूको महत्वलाई जोड दिँदै भनिन्, ‘यस वर्ष सीएसआईआरकी महानिर्देशकको यो तेस्रो भ्रमण हो।‘ उनले संस्थाको उपलब्धिहरूको चर्चा गर्दै १६ विद्यार्थीहरूलाई पीएचडी उपाधि प्रदान गरेको र ५० विद्यार्थीहरूलाई विज्ञान सञ्चार र विज्ञान तथा प्रविधि नवाचार नीतिमा तालिम दिएको उल्लेख गरिन्। एनआईएससीपीआर भारतको एकमात्र संस्था हो, जसले विज्ञान सञ्चार र विज्ञान नीति सम्बन्धी क्षेत्रमा पीएचडी उपाधि प्रदान गर्दछ।

सीएसआईआरकी महानिर्देशक डा एन कलईसेल्वीले विवेकानन्द सम्मेलन कक्षमा आयोजित संवाद सत्रका क्रममा सीएसआईआर-एनआईएससीपीआरका वैज्ञानिक र अनुसन्धानकर्तासँग विचार-विमर्श गरिन्। उनले भनिन्, ‘एनआईएससीपीआर भारतको नोडल संस्था हो, जसले भारतीय अनुसन्धान-पत्रिकाहरूका लागि आईएसएसएन नम्बर प्रदान गर्दछ। यद्यपि, उनले यो पहलबारे अझ बढी जनचेतना जगाउन आवश्यक रहेकोमा जोड दिइन्। उनले क्षेत्रीय भाषामा आधारित अनुसन्धान-पत्रिकाहरूको महत्वलाई पनि प्राथमिकतामा राखिन्, जुन देशको प्रगतिका लागि महत्वपूर्ण छन्।‘

डा कलईसेल्वीले भनिन्, ‘कुनै पनि पीएचडी थेसिसमा परिचय खण्ड धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ। उनले सुझाव दिइन् कि यसको समीक्षा गरी यसलाई समीक्षा-पत्रको रूपमा प्रकाशित गरिनु पर्छ।‘ उनले भारतमा अनुसन्धान-पत्रिका आधारित सञ्चारको महत्वमाथि प्रकाश पारिन् र भविष्यका नतिजाहरूको पूर्वानुमान गर्ने उद्देश्यले प्रयोगात्मक र सैद्धान्तिक अध्ययनहरूको दुईवटा दृष्टिकोणबारे चर्चा गरिन्। डा कलईसेल्वीले एनआईएससीपीआरलाई उत्कृष्ट विज्ञान सञ्चारक उत्पादन गर्नुपर्नेमा जोड दिइन्, जसले आफ्ना अनुसन्धानहरू प्रभावकारी अनुसन्धान-पत्रिकाहरूमा प्रकाशित गर्न सकून्। उनले विद्यार्थीहरूलाई आफ्ना अनुसन्धान सामग्रीहरूको प्रलेखन सीप विकास गर्न र तिनीहरूको सारांश ग्राफिक्सका रूपमा तयार गर्न सुझाइन्। साथै, विज्ञान सञ्चारमा नवप्रवर्तनहरू देखाउन साना भिडियोहरू र रीलहरूमार्फत प्रस्तुत गर्न सकिने एउटा विशिष्ट मञ्च निर्माणको प्रस्ताव पनि गरिन्। कार्यक्रमको अन्त्यमा, सीएसआईआर-एनआईएससीपीआरका प्रमुख वैज्ञानिक डा योगेश सुमनले धन्यवाद ज्ञापन प्रस्तुत गरे। -पीआईबी