नयाँ दिल्ली: भारतको वैज्ञानिक समुदायको लागि एउटा महत्वपूर्ण उपलब्धिका रूपमा केन्द्रीय विज्ञान तथा प्रौद्योगिकी राज्य मन्त्री (स्वतन्त्र प्रभार), पृथ्वी विज्ञान, पीएमओ, परमाणु ऊर्जा विभाग, अन्तरिक्ष विभाग, तथा कर्मचारी, लोक गुनासो तथा पेन्सनका राज्य मन्त्री, डा जितेन्द्र सिंहले आज “एसएन बोस नेशनल सेन्टर फर बेसिक साइन्सेस”मा प्रतिष्ठित “बोस-आइंस्टाइन” सांख्यिकी सिद्धान्तको शताब्दी समारोहको भर्चुअल उद्घाटन गरे। भारतीय भौतिकशास्त्री सत्येन्द्र नाथ बोसको योगदानलाई सम्मान गर्दै मन्त्रीले क्वान्टम यान्त्रिकमा बोसको अग्रणी भूमिकामाथि प्रकाश पारे र प्रौद्योगिकी तथा आर्थिक विकासको भविष्यलाई आकार दिनका लागि क्वान्टम अनुसन्धानमा भारतको प्रगतिबारे जानकारी दिए। डा जितेन्द्र सिंहले विज्ञान तथा प्रौद्योगिकी विभाग (डीएसटी) अन्तर्गत शताब्दी वर्षमा विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन र आउटरीच कार्यक्रमहरूको आयोजना गरेकोमा एसएन बोस सेन्टरको प्रशंसा गरे। क्वान्टम सूचना र क्वान्टम विज्ञानमा अघिका कार्यक्रमहरू पछि यो अन्तिम सम्मेलन संघनित पदार्थ भौतिकीमा बोस सांख्यिकीमा केन्द्रित छ। बोसको काममा आधारित खोजहरूको लागि दिइएका नोबेल पुरस्कारहरूको उदाहरण दिँदै मन्त्रीले भने, “क्वान्टम यान्त्रिकमा बोसको क्रान्तिकारी योगदानले भौतिक संसारबारे हाम्रो समझलाई मौलिक रूपमा परिवर्तन गर्यो र धेरै वैज्ञानिक सफलताको मार्ग प्रशस्त गर्यो।”

मन्त्रीले यस वर्षको समारोहमा सहभागी भएका प्रमुख वैज्ञानिकहरूको उल्लेख गरे, जसमा अग्रणी विश्वव्यापी संस्थाहरूका प्रमुख वैज्ञानिक र विश्वभरका पुरस्कार विजेता भौतिकशास्त्रीहरू समावेश छन्। उन्नत अनुसन्धानमा भारतको मजबुत अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यको प्रतीकका रूपमा प्रिन्स्टन, हार्भर्ड, अक्सफोर्ड तथा अन्य प्रतिष्ठित संस्थानका नोबेल पुरस्कार विजेता विज्ञ वक्ताहरू यस समारोहमा सहभागी छन्। डा जितेन्द्र सिंहले हालै शुरु गरिएको राष्ट्रिय क्वान्टम मिसन (एनक्युएम)को पनि चर्चा गरे, जसले भारतलाई क्वान्टम प्रविधिमा अग्रणी बनाउने उद्देश्य राखेको छ। केन्द्रीय मन्त्री परिषदद्वारा स्वीकृत यो मिसनले क्वान्टम कम्प्युटिङ, क्वान्टम संचार र क्वान्टम सामग्री लगायतका महत्वपूर्ण क्षेत्रमा अनुसन्धान तथा विकासलाई प्रवर्द्धन गर्नेछ। उनले भने, “राष्ट्रिय क्वान्टम मिसन प्रधानमन्त्री मोदीको ‘आत्मनिर्भर भारत’ र २०४७ सम्ममा विकसित भारतको दृष्टिकोणसँग मेल खाएको छ, जसले क्वान्टम-संचालित संसारमा आर्थिक विकास, नवप्रवर्तन र रोजगार सृजनालाई प्रवर्द्धन गर्नेछ।”

चारवटा थीमेटिक केन्द्रहरूसहित एनक्युएमले क्वान्टम विज्ञानमा प्रगति गर्न एसएन बोस सेन्टरसहित ४३ संस्थाहरूलाई एक ठाउँमा ल्याउनेछ। डा जितेन्द्र सिंहले बताए कि बोसको विरासतले कसरी प्राविधिक नवप्रवर्तनलाई प्रेरणा दिन्छ र भारतको “दोस्रो क्वान्टम क्रान्ति”मा केन्द्रिय भूमिका खेल्नेछ, जसले क्वान्टम अनुसन्धान र अनुप्रयोगहरूमा भारतलाई एक विश्वव्यापी नेताको रूपमा स्थापित गर्ने प्रयासलाई प्रवर्द्धन गर्नेछ। मन्त्रीले सम्मेलन र यसका सहभागीहरूप्रति सहयोगको सन्देश दिएर आफ्नो सम्बोधन समाप्त गरे र आशा व्यक्त गरे कि यस आयोजनले भारतको अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक सञ्जाललाई बलियो बनाउनेछ र क्वान्टम प्रौद्योगिकीमा देशको क्षमता वृद्धि गर्नेछ। -पीआईबी