झापा: हिउँदका समय मध्यवर्ती क्षेत्र वरपर किसानका खेतवारीमा धान, गहुँ, मकैलगायतका खेती बालीहरू खाएर नोक्सानी गर्दै हिँड्ने बर्दियाका एसियन जंगली हात्तीहरूलाई वर्षायाम सुरु भएसँगै निकुञ्जभित्रै आहारा बढेको छ। निकुञ्जमा प्रशस्त आहारा भएपछि हात्तीहरू जंगलमै रमाउन थालेका छन्। हात्तीमा विद्यावारिधि गरेका बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत डा. अशोककुमार रामका अनुसार वर्षाद्को समयमा निकुञ्जभित्र हात्तीलाई प्रशस्त आहारा भएकोले कुनै समस्या रहेको छैन। हिउँदमा जस्तो आहारा समस्या यतिखेर छैन। आहारा नहुँदा सुख्खा समयमा हात्तीहरू केरा, सागुन, साल लगायतका रूखका बोक्रा समेत खान्छन्। हात्तीलाई धेरै आहारा चाहिन्छ। त्यसले पनि नपुगेपछि खेतबारीमा किसानहरूले लगाएको धान, गहुँलगायतका खेती, बाली खाने अनि नोक्सानी गर्ने उनीहरूको आदत हुन्छ। नेपालकै हात्तीविज्ञ रामका अनुसार बर्दिया निकुञ्ज क्षेत्रमा १ सय ७० वटा जंगली हात्ती छन् जसमा ५० वटा जति प्रवासी र बाँकी रैथाने छन्। यतिखेर हात्तीको झुन्ड खाता जैविकमार्ग लगायतका क्षेत्रमा देखिएको छ। बसाइँ सर्ने क्रममा हात्तीहरू नेपाल भारत दुवैतर्फका जंगलहरूमा विचरण गर्ने गर्छन्। उनि भन्छन निकुञ्जको हात्तीसारस्थित प्रजनन केन्द्रमा १३ वटा हात्ती छन्। हात्ती संरक्षणमा मुख्य चुनौती भनेको मानव–हात्ती द्वन्द्व नै हो। यसवर्ष हात्तीले मानवीय क्षति नगरे पनि अन्नबालीलगायत घरगोठमा क्षति पुर्याएको छ।खानका लागि धेरै आहारा, प्रशस्त पानी र ठूलो झुन्डमा बस्न रुचाउने भएकाले हात्ती एकै ठाउँमा नबसी जीवनयापनका लागि लामो यात्रामा निस्कन्छन्। बर्दियामा शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्ज, भारतको दुधवा नेसनल पार्क तथा कर्तनियाघाट वन्यजन्तु आरक्षदेखि हात्तीहरू ओहोरदोहोर गर्ने गरेको उनले बताए। हात्तीले लामो यात्रा गर्ने भएकाले पनि भूपरिधिस्तरीय संरक्षण आवश्यक हुने उनको भनाइ छ। बर्दियामा निकुञ्जले हात्ती संरक्षणका लागि बासस्थान, पानीलगायत आहारा क्षेत्र व्यवस्थापन र द्वन्द्व निरूपण गर्न सचेतनाका कार्यहरू गर्दै आएको छ। हात्ती संरक्षित वन्यजन्तुको सूचीमा पर्छ। हात्तीले धनजनको क्षति गरे क्षतिपूर्ति ऐन तथा निर्देशिकामार्फत सरकारले राहत उपलब्ध गराउँदै आएको बताउछन्। जंगली हात्तीहरूमा रोगको अध्ययन नगरिए पनि प्रजनन केन्द्रमा रहेका घरपालुवा हात्तीहरूमा टीबी, हर्पिस, दमलगायतका रोगहरू पाइने प्रमुख संरक्षण अधिकृत रामले प्रष्ट् पारे। मिचाहा प्रजातिका कारण हात्तीको आहारामा कमी आउने गरेको राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष बर्दिया संरक्षण कार्यक्रमका संरक्षण अधिकृत अजित तुम्बाहाङ्फे बताउछन। मिचाहा प्रजाति व्यवस्थापन गर्न निकुञ्ज र कोषले सहकार्य गर्दै आएको छ। हात्ती मानव द्वन्द्वका बेला चोरी सिकार नियन्त्रण युवा परिचालन अभियानका युवा, कोष एवं निकुञ्ज सुरक्षार्थ खटिएका नेपाली सेनाको र्यापिड रेस्पोन्स टिम तत्काल मैदानमा पुग्ने र आक्रमणबाट जोगिने उपायका बारेमा सचेत पार्ने गरेको उनले बताए। भारतको कर्तनियाघाट वाइल्ड लाइफ सेन्चुरी र नेपालको बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज जोड्ने अन्तर्राष्ट्रिय जैविकमार्ग भएर दुवै देशका हात्तीहरू ओहोरदोहोर गर्छन्। डिभिजन वन कार्यालयसँग हात्ती संरक्षणका नाममा कुनै बजेट नआउने भए पनि गैरसरकारी संस्थाको सहकार्यमा मानव–हात्ती सहअस्तित्वका लागि सचेतनात्मक ‘हात्ती मेरो साथी’ कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको डिभिजन वन कार्यालय बर्दियाका प्रमुख प्रवीण बिडारीले बताए।