भारतमा हरेक वर्ष ५८ हजार मानिसको सर्पको टोकाइबाट मृत्यु हुने गरेको छ। यो आधिकारिक आंकडा हो। तर, वास्तविक संख्या योभन्दा धेरै गुणा बढी रहेको विज्ञहरू बताउँछन्। वर्षायाममा सर्पले टोक्ने घटना बढ्दै गएको छ। जसमध्ये ८० प्रतिशत ग्रामीण क्षेत्रका छन्। बीबीसी अर्थका अनुसार भारतमा कम्तीमा ३०० प्रजातिका सर्पहरू पाइन्छ, जसमध्ये ६० प्रजाति विषालु हुन्छन्। तीमध्ये चार प्रजातिहरू– रसेलको भाइपर, स स्केल्ड भाइपर, इन्डियन कोब्रा र कमन क्रेट सबैभन्दा खतरनाक मानिन्छन्। सर्पले टोक्ने अधिकांश घटनामा यी सर्पहरू नै हुन्छन्। कमन करेत एउटा सर्प हो जसले ओछ्यानमा प्रवेश गर्छ र टोक्छ।
विज्ञहरूका अनुसार, ग्रामीण क्षेत्रमा सर्पले टोकेपछि भत्काउने र घरेलु उपचारका कारण मानिसको ज्यान जाने गरेको छ। यस्तो अवस्थामा सर्पले टोकेपछि तुरुन्तै के गर्ने, कुन कुराबाट बच्ने र विषालु सर्पले टोकेको कसरी थाहा पाउने भन्ने कुरा जान्न जरुरी छ। धेरै पटक यस्तो हुन्छ कि मानिसलाई विषालु सर्पले टोकेको छैन, तर पनि झटकाले मुटु बिग्रन्छ। यसका अलावा बेहोस पनि हुनसक्छ। यस्तो अवस्थामा विषालु सर्पको टोकाइ वा टोकेको चिन्ह कस्तो हुन्छ भन्ने जान्न जरुरी छ? सर्पले टोकेको ठाउँमा दुईवटा दाँतको निशान देखिएमा सर्पले टोकेको विषालु हो भन्ने बुझ्नुपर्ने विज्ञहरू बताउँछन्। यदि कुनै चिन्ह नदेखिएमा विषालु सर्पले टोकेको हुनसक्छ। तर यसको मतलब यो होइन कि एन्टि-वेनम आवश्यक छैन। यस बाहेक विषालु सर्पले टोकेमा त्यस स्थानमा अत्याधिक जलन, पीडा र सुन्निने सम्भावना हुन्छ।
सर्पले टोकेको व्यक्तिलाई आरामदायी ठाउँमा सुताउनु पर्छ। यदि व्यक्तिले घडी, औंठी, चुरा आदि कुनै टाइट वस्तु लगाएको छ भने त्यसलाई हटाउनुपर्छ। टाइट लुगा हटाउनु पर्छl सर्पले टोकेको ठाउँलाई हल्का कपडाले छोप्नुपर्छ। पीडितलाई शान्त राख्ने प्रयास गर्नुपर्छ, ताकि ऊ आघातमा नपरोस्। सकेसम्म चाँडो नजिकैको स्वास्थ्य केन्द्रमा व्यक्तिलाई एन्टी-वेनम इन्जेक्सन गराउने प्रयास गर्नुपर्छ। सर्पले टोकेको ठाउँमा टाइट लुगा आदि बाँध्नु हुँदैन। रक्सी, चिया, कफी जस्ता चिजबाट टाढै रहनुपर्छ, किनभने विषादी छिटो फैलिने सम्भावना हुन्छ। सर्पले टोकेको ठाउँमा कुनै पनि प्रकारको चिसो वा तातो फोमेन्टेसन प्रयोग गर्नु हुँदैन। आफ्नो हातले टोकेको ठाउँ थिच्ने प्रयास गर्नु हुँदैन। धेरै पटक मानिसहरूले सर्पले टोक्ने ठाउँमा चीरा लगाएर विष निकाल्ने प्रयास गर्छन्, यो घातक साबित हुनसक्छ।
यसो गर्नु हुँदैन: विष चुसेर निकाल्ने प्रयास पनि गर्नु हुँदैन। डब्लुएचओको दिशानिर्देशका अनुसार कोब्राजस्ता धेरै सर्पले टोकेपछि मानिसलाई वान्ता हुने जस्ता समस्या हुनसक्छ। यस्तो अवस्थामा पीडितलाई आफ्नो बायाँ तर्फ सुताउने प्रयास गर्नु हुँदैन। यसलाई हावा आवतजावत गर्ने ठाउँमा राख्नुहोस्, ताकि आतंकको स्थिति उत्पन्न हुनु हुँदैन।
About Author
