कोशी नदीको प्राचीन नाम कौशिकी हो। हिमालयबाट निस्केका कोशीका दुई सहायक नदीहरू दूधकोसी र सुनकोसी नेपालको हरकपुरमा मिल्छन्। तोमरसँगै सुनकोशी, अरुण र प्रज्वल नदी त्रिवेणीमा मिसिन्छन्। यसपछि नदीलाई ‘सप्तकोशी’ भनिन्छ। यो नेपालको बराह क्षेत्रको तराई क्षेत्रमा प्रवेश गर्छ र यसैले यसलाई कोशी (वा कोशी) भनिन्छ। यसका विभिन्न शाखाहरू बिहारका सहरसा, सुपौल, मधेपुरा जस्ता जिल्लाहरूमा पनि छुट्टाछुट्टै बग्छन्। बिहारको कोसीको मूल धारा सुपौलको भीमनगर हुँदै भारत प्रवेश गर्छ। यस नदीको बारेमा धेरै पुरातन धार्मिक विश्वासहरू छन्, तर त्यहाँ केही ‘लोक विश्वास’ पनि छन् जुन आम मानिसको मनमा बसेको छ। यस्तै एउटा विश्वास कोशी नदीको ‘रातो पानी’ हो, जसलाई देखेर मानिसको अनुहारको रङ फेरिन्छ, मानिसहरु डराउँछन्, जीवनशैली नै फेरिन्छ।

बिहारको मधेपुरा, सहरसा र सुपौल जिल्लाको कोसी क्षेत्रमा पानीको रंग हेरेर बाढी आउने अनुमान गर्छन्। कोशीमा ‘रातो पानी’ आउने बित्तिकै जनता सचेत हुन्छन्। विज्ञहरुका अनुसार यो पानीले हिमालयबाट आएको यो सिजनको पहिलो पानी हो भन्ने संकेत गर्छ। कोशी क्षेत्रका बासिन्दाले नदीमा ‘रातो पानी’ देख्ने बित्तिकै नदीको पानी निरन्तर ओरालो लागिरहने बुझेका छन्। पानीको रङ बदलिएसँगै मानिसको जीवनशैली पनि परिवर्तन हुन्छ। ‘रातो पानी’ आउनेबित्तिकै कोसीको पानीको सतह बढ्न थाल्छ। मानिसहरु बाढी संरक्षणको तयारीमा लागेका छन्। रातो पानी घटेपछि तटबन्ध भित्रका गाउँमा अनौठो अवस्था सिर्जना भएको छ। अहिले कोशीमा रातो पानी देखिएको छ। अब पानीमा नजर राखिन्छ र यसको रंग र वेग परीक्षण गर्छ। अबको केही दिनमा मनसुन आउँदैछ, त्यसपछि बाढीको खतरा बढ्ने सम्भावना छ।

कोसीमैया (सनातन संस्कृतिमा नदीलाई माता मानिएको) आँखा रातो भएकोले कोशीवासीले ‘रातो पानी’ भन्ने गर्छन्। ‘रातो पानी’ देखेपछि कोशीले आँखा देखाउन थालेको मानिन्छ भन्ने यहाँका जनताको विश्वास छ। कोशीमा ‘रातो पानी’ सामान्यतया वैशाखको अन्तिम सातादेखि असारको पहिलो सातासम्म घट्छ। ‘रातो पानी’ घट्नेबित्तिकै जनतामा बाढीको डर लाग्न थाल्छ र यसैबीच सरकारको तयारी पनि शुरु हुन्छ। जूनदेखि बाढीको अवधि शुरु भएलगत्तै प्रशासनले डुङ्गाको व्यवस्थादेखि लिएर कोशीको विसर्जनसम्मको हरेक घण्टा जानकारी लिने गरेको छ। पानी एकदम सफा देखिएपछि कोसी स्थिर छ भन्ने कुरामा मानिसहरू ढुक्क हुन्छन्। पानीको रङ पूरै हिलो भएको र त्यसको गति सामान्यभन्दा अलि बढी भएमा कतै पछाडि कोशीले गाउँले टोकेको छ वा त्यसको लक्षण ठीक देखिँदैन भन्ने आभास हुन्छ। तटबन्ध भित्र बस्नेहरु भन्छन्, ‘हामी पानीसँगै बाँच्नु र पानीमै मर्नुपर्छ। तसर्थ, हामीले हाम्रो अनुभवबाट नदीका सबै विशेषताहरू बुझ्न सक्छौं।‘ कोशीमा ‘रातो पानी’ झर्दा, यो हिमालयबाट आएको नयाँ पानी हो भनी हामी अनुमान गर्छौं। सफा पानीले खोलाको स्थायित्वको संकेत गर्छ, तर जब पानी हिलाम्मे देखिन थाल्छ, तब हामी सजग हुन्छौं कि खोलाले पछाडिको गाउँ काट्दैछ।‘ मानिसहरू भन्छन्, ‘जब पानीमा काठ बग्न थाल्छ र पानी फोहोर र हिलो देखिन्छ र यसको वेग धेरै हुन्छ, तब हामी सचेत हुन्छौं। छोराछोरी लिएर उच्च स्थानमा जान्छन्।‘ कोशीमा ‘रातो पानी’ आउने क्रम हरेक वर्ष जारी छ। कोशीमा ‘रातो पानी’ आउनेबित्तिकै मानिसहरु सम्भावित खतराको तयारी गर्न थाल्छन्। डुङ्गाको व्यवस्था पनि प्रशासनले गरेको छ। नाविकको उद्धारदेखि तटबन्धको अनुगमनसम्म सबैका लागि टोली गठन गरिएको छ। कोसीबाट प्रति घण्टा डिस्चार्ज जानकारी पनि सार्वजनिक गरिएको छ। अर्को शब्दमा भन्नुपर्दा सम्भावित खतरासँग जुध्न प्रशासन पूर्ण रूपमा तयार छ। यहाँ प्रशासनले पनि कोशीको तयारी शुरु गरेको छ।