झापा: भैरहवास्थित गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सञ्चालनमा आएको दुई वर्ष पूरा भइसक्दा पनि उडान संख्या भने वृद्धि नहुँदा स्थानीय तथा व्यवसायी निराश छन्। सञ्चालनको पहिलो वर्ष जजिरा एयर लायन्सले उडान भरेकाले यहाँबाट विदेशिनेको संख्या धेरै थियो। तर जजिराले हाल सो उडान रोकेको छ।

देशको प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य लुम्बिनी र आसपास क्षेत्र लक्षित गरेर सरकारले यहाँ ३५ अर्बभन्दा धेरै लगानीमा अन्तर्राष्ट्रियस्तरको विमानस्थल सञ्चालनमा ल्याएको हो। विमानस्थल निर्माणले पर्यटक आवागमनमा वृद्धि हुने आसमा निजी क्षेत्रले होटल व्यवसायमा लगानी गरेका थिए। २०२२ मई १६ बाट विमानस्थल सञ्चालनमा आएको हो। त्यसपछि भैरहवाबाट नियमित उडानका लागि सरकारले चासो दिएको छैन। उडान संख्या वृद्धि नभएपछि पर्यटनबाट लाभ लिने आसमा लगानी गरेका व्यवसायी यतिबेला संकटमा छन्।
गौतमबुद्ध विमानस्थल कार्यालयका अनुसार सञ्चालनमा आएको पहिलो वर्ष सन् २०२२ मा ३१ हजार ३ सय ५५ यात्रु यहाँबाट बाहिरिएकामा २०२३ मा घटेर ४ हजार ७ सय ५१ जनाले उडान भरेका थिए। २०२४ मेईसम्म करिब १ हजार जना मात्रै यहाँबाट विभिन्न देश गएको देखिएको छ। जजिरा एयर लायन्सले उडान गरेको वर्ष यहाँबाट धेरै यात्रु बाहिरिएका हुन्। जजिराले सातामा तीन दिन गरिरहेको उडान रोकेपछि नेपाल एयरलायन्सले मलेसियाको क्वालालम्पुरबाट भैरहवाका लागि सातामा एक दिन कनेक्टिङ उडान मात्र गरिरहेको छ। जसले गर्दा यहाँ यात्रुको संख्या वृद्धि हुन नसेको हो। विमानस्थलका महाप्रबन्धक प्रतापबाबु तिवारीले जजिराले उडान भरेको अवधिमा यहाँबाट उडान भर्नेको संख्या उल्लेखनीय देखिएको बताए ।
‘अहिले मुभमेन्ट घट्दो छ,’ उनले भने , ‘त्यसका पछाडि धेरै कारण छन्, जुन बिस्तारै हल गर्दै लैजानुपर्ने हो।’ उनका अनुसार विमानस्थल सञ्चालनमा आएको दुई वर्षसम्म पनि यात्रुका लागि आवश्यक मेडिकल, भिसा, श्रम, ओरिन्टेसनलगायत आधारभूत आवश्यकताका विषय हल हुन नसकेको बताउछन्। यहाँ श्रम कार्यालय रहेको र अनलाइनबाट समेत श्रमका आवेदन भर्न सकिने भएकाले सहज छ। त्यसबाहेक यात्रुका लागि आवश्यक सुविधा यहाँ छैन। खाडी मुलुकमा रोजगारका लागि जाने सर्वसाधारणले स्वास्थ्य परीक्षणका लागि काठमाडौं पुग्नुपर्ने बाध्यता छ। ‘गल्फ एप्रुभ मेडिकल सेन्टर एसोसिएसन (गम्का) बाट तोकिएको स्वास्थ्य परीक्षण केन्द्र काठमाडौंमा मात्रै छ,’ महाप्रबन्धक तिवारीले भने , ‘भैरहवाको सरकारी वा तोकिएको निजी अस्पतालमै त्यस्तो परीक्षणको व्यवस्था गर्न जरुरी छ।’ यहाँ म्यानपावर कम्पनीका कार्यालय नहुँदा सर्वसाधारण काठमाडौंकै म्यानपावर कम्पनी धाउन बाध्य भइरहेका छन्। उनका अनुसार यहाँबाट जाडो महिनामा उडान भर्न भिजिबिलिटीको समस्या छ। यहाँ उडान भर्न १८ सय मिटर भिजिबिलिटी अनिवार्य छ।
जाडोयाममा उक्त भिजिबिलिटी नहुने भएकाले उडान रद्द गर्नुपर्ने बाध्यता छ। यस्तो बेला उडानका लागि जडान गरिएको इन्स्ट्रुमेन्ट ल्यान्डिङ सिस्टम (आईएलएस) विधि अझै उपयोगमा ल्याउन सकिएको छैन। आईएलएस सञ्चालनका लागि भारतको स्वीकृति जरुरी पर्ने भएकाले सञ्चालनमा ल्याउन नसकिएको हो। ‘आईएलएस सञ्चालनका लागि कूटनीतिक पहल भइरहेको छ,’ तिवारीले भने, ‘यसको विकल्पका रूपमा भू–उपग्रहमा आधारित (आरएनपी–एआर एप्रोच) विधि अपनाउन सकिन्छ, त्यसका लागि पहल गरिरहेको छु।’ भू–उपग्रहमा आधारित विधि उपयोग गरेकामा एक हजार मिटर भिजिबिलिटीमै अवतरण गर्न सम्भव हुने उहाँको भनाइ छ। यो विधि जडानका लागि थप खर्च नलाग्ने भएकाले यसको उपयोगका लागि प्रधान कार्यालयमा अनुरोध गरिएको उनले बताए।
यहाँबाट उडान भर्ने विमान कम्पनीको संख्या धेरै नभएकाले यात्रुका लागि रोजाइको विकल्प छैन। अर्कोतर्फ विदेश जानका लागि आवश्यक प्रक्रिया काठमाडौंमा पूरा गरेर भैरहवा आएर उडान भर्न सहज छैन। काठमाडौँबाट धेरै विमान कम्पनीले उडान भर्ने र हवाई कम्पनीपिच्छे भाडा दर फरक रहेकाले यात्रुले जहाज रोजेर उडान भर्न पाएका छन्। ‘जबसम्म यात्रुलाई यहाँबाट उड्ने सहज वातावरण बन्दैन, तबसम्म गौतम बुद्ध विमानस्थलको बजार पनि बन्दैन,’ तिवारीले भन्नुभयो, ‘त्यसका लागि विमान कम्पनीको माग पनि पूरा गर्नुपर्छ।’ उनका अनुसार यहाँ उडान भर्न चासो दिइरहेका विमान कम्पनीले सेवा शुल्क छुट, हवाई टिकटमा लागू गरिएको भ्याट हटाउनुपर्ने, यहाँ ल्यान्डिङ/पार्किङमा शुल्क छुट र ग्राउन्ड ह्यान्डलिङ शुल्क छुट माग गरिरहेका छन्। ‘सरकारले यी विषयमा निश्चित अवधिका लागि छुट दिन सके हामी भाडा घटाउन सक्छौं,’ उनले भने , ‘प्राविधिक रूपमा कम भिजिबिलिटीमा उडान/अवतरणको वातावरण मिलाउनुपर्छ।’
अहिले जजिरा र बिच एयरलाइन्सले उडानका लागि प्रस्ताव गरिरहेका छन्। यस्ता छुट सुविधा प्राप्त गरेमा कम हवाई भाडामा उडान भर्न ती कम्पनी तयार रहेको उनले बताए। ‘यो विमानस्थललाई ट्रान्जिट कार्गोका रूपमा विकास गर्न सकिन्छ,’ त्यसका लागि एयर ट्राफिक फ्रिडम प्रदान गर्नुपर्छ।’ भैरहवालाई आधार बनाएर अन्तर्राष्ट्रिय उडान भर्न इच्छुक विमान कम्पनीका लागि कानुनी व्यवस्था सहज तुल्याइदिनुपर्ने उनले बताए।
देशका नेपाल र हिमालय एयरलाइन्सले यहाँ कनेक्टिभिटी बढाउन नसक्ने हो भने विदेशी कम्पनीका लागि एयर ट्राफिक फ्रिडम सुविधा दिनुपर्नेमा उनले जोड दिए। ‘विदेशी विमान कम्पनी आकर्षित गर्न सस्तो र बिनाझन्झटिलो वातावरण तयार गर्न जरुरी छ,’ उनले भने , ‘कार्यालयले त्यहीअनुसार व्यवस्था गर्न माग गरेको छ।’ उनका अनुसार कार्यालयले थप एक वर्षका लागि ल्यान्डिङ, पार्किङ, नेभिगेसन शुल्कमा छुट दिन उपल्लो निकायमा प्रस्ताव गरेको छ। ‘यात्रु सुविधा शुल्कमा छुट दिन सकिन्छ कि भनेर पहल गरेका छौ,’ उनले भने , ‘वाइड बडी जहाजका लागि ग्राउन्ड ह्यान्डलिङ व्यवस्थाका लागि माग गरेका छौं।’
सिद्धार्थ उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष ठाकुरकुमार श्रेष्ठले विमानस्थलमा उडान संख्या वृद्धिका लागि दुई वर्षदेखि दबाबका कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको बताए। उनका अनुसार संघले अहिलेसम्म प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाललाई दुई पटक तथा पूर्वप्रधानमन्त्रीहरू शेरबहादुर देउवा, झलनाथ खनाल र माधव नेपाललाई पनि विमान पूर्ण सञ्चालनको माग गर्दै ज्ञापनपत्र बुझाइसकेको छ। ‘विमानस्थल सञ्चालनमा आएदेखि उडान संख्या थप्न र आधारभूत आवश्यकता पूरा गर्न दबाब दिइरहेका छौं,’ श्रेष्ठले भने, ‘तर, अहिलेसम्म सकारात्मक कुरा आएन, झन् विमानस्थल ओरालो लाग्दै गयो।’
यसपालि बजेटमा समेत विमानस्थल सञ्चालनका लागि एक शब्द उल्लेख नगरेको पाएपछि झन् निराश बनेको उनले बताए। ‘काठमाडौंबाट तीन वटा उडान भर्ने कम्पनीलाई एउटा उडान भैरहवाबाट गर्न बाध्य बनाउन सकिन्छ,’ उनले भने , ‘त्यसका लागि सरकारले नीतिगत व्यवस्था गरिदिनुपर्‍यो।’ बजेटमा विमान कम्पनी आकर्षित गर्न हवाई इन्धन, ग्राउन्ड ह्यान्डलिङलगायतमा छुटको घोषणा हुने अपेक्षा गरे पनि नसमेटिएको उहाँले दुखेसो पोख्नुभयो। ‘सरकारले चासो नै दिएन,’ उनले भने , ‘अरबौंको लगानी खेर जाँदासमेत सरकारले मतलब गरेन।’ उहाँका अनुसार विमानस्थल लक्षित गरेर रूपन्देही र आसपास ४० अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी होटल व्यवसायमा लगानी भएको छ। निर्माणाधीन आधा दर्जन तारे होटलको काम रोकिएको छ।