साउदी अरबमा उत्खनन र सर्वेक्षणका क्रममा ढुङ्गाको मन्दिर र वेदी भेटिएको छ। यहाँ ८ हजार वर्ष पुरानो मानव बस्तीका अवशेष पनि भेटिएका छन्। यसबाहेक विभिन्न कालखण्डका २ हजार ८०७ चिहान पनि यस ठाउँमा भेटिएका छन्। यहाँका ढुङ्गाहरूमा लेखिएका कलाकृति र शिलालेखबाट पनि व्यक्तिको कथा सुनाइएको छ। धार्मिक शिलालेख पनि अगाडि आएका छन्।

साउदी अरबको एक मरुभूमिमा गरिएको सर्वेक्षणका क्रममा मन्दिर र वेदी भेटिएको छ। यहाँ ८ हजार वर्ष पुरानो मानव बस्तीका अवशेष पनि भेटिएका छन्। यो खोज एक समय किन्डा राज्यको राजधानी रहेको अल-फाओमा भएको हो। अल-फव मरुभूमिको किनारमा अल-रुब ‘अल-खली (रिक्त क्वार्टर) नामक मरुभूमिमा अवस्थित थियो। यो वादी अल-दवासिरको १०० किलोमिटर दक्षिणमा छ। साउदीगेजेट डट कम डट साका अनुसार साउदी अरेबियाको सम्पदा आयोगको तर्फबाट सर्वेक्षण गर्न बहुराष्ट्रिय टोली अल-फाओ गएको थियो। ती मानिसहरूले त्यहाँ आकाशदेखि जमिनसम्म गहिरो सर्वेक्षण गरे। त्यसबाट धेरै कुरा बाहिर आयो। यहाँ पाइने सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण चीजहरू ढुङ्गाको मन्दिर र वेदीका भागहरू हुन्। यहाँ अल-फाओका मानिसहरूले अनुष्ठान गर्थे भन्ने विश्वास गरिन्छ। अल-फाओको पूर्वी भागमा पाइने ढुङ्गाको मन्दिर तुवाइक पर्वतको एक छेउमा छ, जसलाई खशेम कारियाह भनिन्छ।

यसबाहेक यहाँबाट ८ हजार वर्ष पुरानो नवपाषाण कालका मानव बस्तीका अवशेष भेटिएका छन्। यसबाहेक विभिन्न कालका २ हजार ८०७ चिहान पनि यस ठाउँमा देखिएका छन्। अल-फाओमा जमिन मुनिबाट धेरै धार्मिक शिलालेखहरू पनि भेटिएका छन्। जसका कारण यहाँ उपस्थित मानिसहरूको धार्मिक समझको बारेमा पनि धेरै महत्त्वपूर्ण जानकारी प्राप्त भएको छ। सर्वेक्षणले अल-फाओको भौगोलिक संरचनाको बारेमा पनि धेरै महत्त्वपूर्ण कुराहरू खुलासा गरेको छ। यस अध्ययनले अल-फाओको जटिल सिंचाई प्रणाली पनि प्रकट गर्यो। नहर, खानेपानी ट्याङ्की बाहेक वर्षाको पानी खेतमा पुर्‍याउन स्थानीयले सयौं खाल्डा खनेका छन्। यी खोजहरू मार्फत, यो थाहा छ कि मानिसहरूले कसरी संसारको सबैभन्दा कठिन मरुभूमिमा वर्षाको पानी बचत गर्न प्रयोग गर्थे। टुवाक हिमालको ढुङ्गामा बनाइएका कलाकृति र शिलालेखले मधेकर बिन मुनेम नाम गरेको व्यक्तिको कथा बताउँछ। यस बाहेक ढुङ्गाका कलाकृतिहरूबाट शिकार, यात्रा र युद्धको जानकारी पनि उपलब्ध छ। देशमा रहेका सम्पदाको बारेमा जान्न र संरक्षण गर्न चाहेकाले हेरिटेज आयोगले यस्तो सर्वेक्षण गरिरहेको हो। यो अनुसन्धान अल-फाओमा जारी रहनेछ ताकि थप नयाँ कुराहरू पत्ता लगाउन सकिन्छ।