इसरोले अन्तरिक्षमा अर्को कोसेढुङ्गा हासिल गरेको छ। देशको पहिलो सौर्य पर्यवेक्षक आदित्य–एल१ लाङ्राङ पोइन्ट एल१ मा स्थापना भएको छ। यहाँबाट अब अन्तरिक्ष यानले सूर्यलाई ‘सेलेस्टिल सूर्य नमस्कार’ गर्नेछ। विशेष कुरा के छ भने इसरोको यो जटिल मिशनको नेतृत्व एक महिलाले गरिरहेकी छिन्। प्रोजेक्ट डायरेक्टर निगार शाजी एउटा यस्तो नाम हो जसलाई आज कुनै पहिचानको आवश्यकता छैन। यस मिसनलाई सफल बनाउन आठ वर्षसम्म आफ्नो टोलीसँग अथक परिश्रम गर्ने कोमल र मुस्कुराउने महिला हुन्। ५९ वर्षीया शाजी, जसले धेरै इसरो मिशनहरूमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्, अब अन्तरिक्ष विज्ञानमा क्यारियर बनाउन चाहने धेरै महिलाहरूको लागि रोल मोडेल बनेको छ।

निगार साजी सन् १९८७ मा एलिट स्पेस एजेन्सी इसरोमा सामेल भइन्। उनले आन्ध्र तटमा रहेको श्रीहरिकोटा अन्तरिक्ष बन्दरगाहमा काम गरेर इसरोमा आफ्नो कार्यकाल शुरु गरिन्l पछि उनलाई यूआर राव स्याटेलाइट सेन्टर, बेंगलुरु, उपग्रहहरूको विकासको लागि एक प्रमुख केन्द्रमा स्थानान्तरण गरियो। इसरोसँग धेरै महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारीहरू सफलतापूर्वक पूरा गरिन्। शाजी इसरोमा विश्वासको प्रतीक बनिन्। त्यसपछि उनलाई भारतको पहिलो सौर्य मिसनको परियोजना निर्देशक बनाइयो। साजी यसअघि रिसोर्सस्याट-२ए को एसोसिएट प्रोजेक्ट डाइरेक्टर पनि भइसकेकी छिन्। यो परियोजना अहिले पनि जारी छ। शाजी सबै कम कक्षा र ग्रह मिशनहरूको लागि कार्यक्रम निर्देशक पनि हुन्।

साजी र उनको टोलीले सन् २०१६ मा आदित्य एल१ परियोजनामा ​​काम गर्न थालिन्। यद्यपि, कोभिड महामारीले उनको काम सन् २०२० वरिपरि रोक्यो। त्यसबेला इसरोको गतिविधि लगभग रोकिएको थियो, तर परियोजनाको काम कहिल्यै रोकिएन। उनी र उनको टोलीले सातवटा वैज्ञानिक उपकरणहरूसहित सौर्य वेधशालामा काम गरिरहे। मिसन आदित्य एल१ गत वर्ष २ सेप्टेम्बरमा शुरु गरिएको थियो। शाजी र उनको टोलीले धेरै अभ्यास पछि पृथ्वीबाट एल१ बिन्दु तर्फको यात्रामा अन्तरिक्ष यानलाई नजिकबाट नियाले। उनीहरुको कडा परिश्रमका कारण आदित्य-एल१ अन्ततः आफ्नो गन्तव्य, हेलो अर्बिटमा पुगेको छ। यहाँबाट अन्तरिक्ष यानले कुनै बाधा वा अवरोध बिना सूर्यको अवलोकन गर्नेछ। शाजीको जन्म तमिलनाडुको तेन्कासी जिल्लाको सेन्गोटाईमा मुस्लिम तमिल परिवारमा भएको थियो। साजीको स्कुलिङ सेनगोटाईमा भएको थियो। उनले मदुरै कामराज विश्वविद्यालयअन्तर्गत सरकारी इन्जिनियरिङ कलेज, तिरुनेलवेलीमा भर्ना भइन्। उनले यहाँबाट इलेक्ट्रोनिक्स र कम्युनिकेसनमा इन्जिनियरिङको डिग्री हासिल गरिन्। पछि, उनले बिरला इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी, मिश्रबाट इलेक्ट्रोनिक्समा स्नातकोत्तर गरिन्। शाजीका बाबु शेख मीरान पनि गणितमा स्नातक थिए। तर, उनी छनोट गरेर खेतीपातीतिर लागे। भर्खरै एक अन्तर्वार्तामा शाजीले भनेकी थिइन्, ‘मेरो बाबुले मलाई जीवनमा केहि ठूलो गर्न प्रेरित गर्नुभयो। मेरो बाल्यकालमा मेरो आमाबाबु दुवैले मलाई धेरै सहयोग गर्नुभयो। उहाँको निरन्तर सहयोगले गर्दा म यति उचाइमा पुगेंl’ अन्तरिक्ष एजेन्सीमा लैङ्गिक भेदभावको बारेमा कुनै पनि गलत धारणालाई सफा गर्दै, शाजीले भनिन्, ‘उनले इसरोमा लैङ्गिक भेदभावको सामना गर्नुपरेको छैनl’ सिनियरहरुको निरन्तर सहयोगले नै आज यो स्थानमा पुग्न सफल भएको उनी बताउँछिन्। शाजी भन्छिन्, ‘टिम लिडर भएकाले अहिले धेरैले मेरो हातमा काम गर्छन्। त्यसैले मेरा सिनियरहरूले मलाई जसरी तयार पारेका थिए, त्यसरी नै म तयार छुl’