निरु गौतम

मिर्गी एक सामान्य स्नायु रोग हो, जसले विश्वभरका लाखौं मानिसहरूलाई असर गर्छ। यो मानसिक रोग होइन, न त यो श्राप हो, बरु मस्तिष्कको विद्युतीय गतिविधिमा असामान्यता हो, जुन उचित उपचार र नियन्त्रणको साथ पूर्ण रूपमा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ।
मिर्गी बुझ्नको लागि, हामीले पहिले दौरा के हो भनेर बुझ्नुपर्छ। हाम्रो मस्तिष्कमा अरबौं कोषहरूले सूक्ष्म विद्युतीय संकेतहरू मार्फत एकअर्कासँग सञ्चार गर्छन्। सरल भाषामा भन्नुपर्दा, दौरा अचानक र अस्थायी ‘विद्युतीय सर्ट सर्किट’ हुन् जसले यो सामान्य सञ्चारलाई बाधा पुर्‍याउँछ। यी छोटो अवधिका ‘आँधी’ ले अस्थायी रूपमा चेतना गुमाउने, दृष्टि गुमाउने वा अनियन्त्रित चालहरू निम्त्याउँछ। अर्कोतर्फ, मिर्गी एक दीर्घकालीन अवस्था हो जसमा बिरामीलाई बारम्बार अनियन्त्रित विद्युतीय आँधी (दौरा) हुने प्रवृत्ति हुन्छ।
प्रारम्भिक चेतावनी संकेतहरू: ‘आभा’ पहिचान गर्नुहोस्:
सबै दौरा अचानक हुँदैनन्। धेरै बिरामीहरूमा, दौरा ‘आभा’ भनिने अनुभूतिबाट शुरु हुन्छ। आभा वास्तवमा दौराको प्रारम्भिक चरण हो, जुन अझै पनि दायरामा सीमित छ। यसलाई पहिचान गर्नु सुरक्षाको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छ।
के हेर्ने:
आभा भनेको पेटमा एक प्रकारको उतारचढावको अचानक अनुभूति, तीव्र डर वा तपाईं पहिले यो ठाउँमा भएको महसुस, रबर जलेको जस्तो अनौठो गन्ध वा तपाईंको आँखा अगाडि प्रकाशको चमक हुन सक्छ।
के गर्ने:
यदि बिरामीले आफ्नो आभा सुरु भएको महसुस गर्छ भने, उसले केही सेकेन्डमै कसैको ध्यान खिच्न सक्छ र चाँडै सुरक्षित स्थानमा जान सक्छ, विशेष गरी आगो, पानी वा उच्च स्थानहरूबाट टाढा।
उपचार:
उन्नत र आधुनिक चिकित्सा प्रणालीको युगमा, सबैभन्दा जटिल मिर्गी रोगीहरूको पनि उपचार गर्न सम्भव छ। जसका दौरा धेरै जटिल र लामो समयसम्म चल्ने हुन्छन् – उदाहरणका लागि, रिफ्र्याक्टरी स्टेटस एपिलेप्टिकस (आरएसई), अर्थात् ३० मिनेटभन्दा बढी समयसम्म रहने वा एकपछि अर्को हुने दौराहरू। तर बिरामी पूर्ण रूपमा निको हुँदैन र साधारण औषधिहरूले पनि काम गर्दैनन्। तर आधुनिक चिकित्सा प्रणालीहरूमा, यस्ता बिरामीहरूले जीवन बचाउने उपचार पाउँछन्। आवश्यक परेमा, एनेस्थेटिक औषधिहरूको नियन्त्रित प्रयोगद्वारा पूर्ण रूपमा दौरा दमन प्राप्त गरिन्छ, ताकि मस्तिष्कको क्षति रोक्न सकियोस्। यो धेरै जटिल प्रक्रिया निरन्तर निगरानी र अनुभवी टोलीको सहयोगमा पूरा हुन्छ।
औषधि मार्फत नियन्त्रण:
धेरैजसो बिरामीहरूमा दौरा-विरोधी औषधि (एएसएम) वा एन्टिकन्भल्सेन्ट औषधिले दौरा नियन्त्रण गर्न सक्छ। यी औषधिहरूले मस्तिष्कको विद्युतीय गतिविधिलाई सामान्य राख्छन्, ताकि नयाँ विद्युतीय गतिविधिमा बाधा नपुगोस्। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको औषधि सही तरिकाले लिनु हो। यदि तपाईंले खुराक छुटाउनुभयो भने, रगतमा औषधिको स्तर घट्न सक्छ। त्यसपछि अचानक गम्भीर दौरा हुन सक्छ। नियमित रूपमा र तोकिएको समयमा औषधि लिनु उत्तम प्रतिरक्षा हो।
पालना गर्नुपर्ने नियमहरू:
कहिल्यै एक्लै पौडी नखेल्नुहोस्। दौराको समयमा कसरी मद्दत गर्ने भनेर जान्ने कोही नजिकै राख्नुहोस्।
एक्लै खाना पकाउनु हुँदैन, विशेष गरी खुला आगो वा गहिरो फ्राइ प्रयोग गर्दा। हीटर वा तातो तरल पदार्थहरूसँग सावधान रहनुहोस्।
निद्राको कमीले दौरा बढाउन सक्छ, त्यसैले नियमित रूपमा पर्याप्त निद्रा लिनुहोस्।
चक्कर लागेमा के गर्ने:
समय हेर्नुहोस् – यदि चक्कर ५ मिनेटभन्दा बढी समयसम्म रह्यो भने, तुरुन्तै एम्बुलेन्स बोलाउनुहोस्।
क्षेत्र सफा राख्नुहोस् – धारिलो वा कडा वस्तुहरू हटाउनुहोस्।
टाउको मुनि नरम चीज राख्नुहोस् – ताकि यसले दुख्न नपाओस्।
चक्कर रोकिएपछि, बिरामीलाई उसको छेउमा फर्काउनुहोस् ताकि श्वासनली अवरुद्ध नहोस्।
के नगर्ने:
मुखमा केहि पनि नराख्नुहोस्। चलचित्रहरूमा देखाइएको कुरा पूर्णतया गलत हो।
उसलाई जबरजस्ती नराख्नुहोस्।