भगवान विष्णुलाई समर्पित देवउठनी एकादशी आज, नोभेम्बर १ (१५ भाद्र )मा मनाइँदैछ। यो कार्तिक महिनाको शुक्ल पक्ष (उज्ज्वल पक्षको प्रजनन चरण) को एकादशी हो। यस दिन घरहरूमा भगवान विष्णुको भव्य पूजा गरिन्छ, जसलाई देवउठनी पनि भनिन्छ। पौराणिक मान्यता अनुसार, यस दिन, भगवान विष्णु सहित सबै देवताहरू आफ्नो चार महिनाको योग निद्राबाट ब्यूँझन्छन्, त्यसपछि फेरि एक पटक शुभ घटनाहरू शुरु हुन्छन्। भगवान हरि ब्यूँझनुभएपछि, भगवानले फेरि एक पटक ब्रह्माण्डको जिम्मेवारी लिनुहुन्छ। हिन्दू धर्ममा, यो तिथिलाई नयाँ सुरुवात, सुख, सौभाग्य र समृद्धिको प्रतीक मानिन्छ। यदि यस दिन उचित विधिका साथ भगवान विष्णुको पूजा गरियो भने, उहाँ प्रसन्न हुनुहुनेछ र भक्तहरूलाई विशेष आशीर्वाद दिनुहुनेछ। यसले विवाहको सम्भावना सिर्जना गर्दछ र प्रयासहरूमा सफलता ल्याउँछ। यस सन्दर्भमा, देवउठनी एकादशीको पूजाको महत्त्व र विधिको अन्वेषण गरौं। देवउठनी एकादशीसँग सम्बन्धित परम्परा अनुसार भगवान विष्णु देवउठनी एकादशीमा योग निद्राबाट ब्यूँझनुहुन्छ। यस दिन, उनको विवाह तुलसीसँग हुन्छ। यो विवाह उनको शालिग्राम रूप लिएर हुन्छ र सनातन धर्ममा अत्यन्त पवित्र मानिन्छ। विवाह जस्ता शुभ समारोहहरू तुलसी-शालिग्राम विवाह पछि मात्र सुरु हुन्छन्।
तुलसी विवाह किन गरिन्छ? तुलसी, जसको वास्तविक नाम वृन्दा थियो, राक्षसहरूको कुलमा जन्मेकी थिइन् तर भगवान विष्णुकी कट्टर भक्त थिइन्। उनको विवाह राक्षस राजा जालन्धरसँग भएको थियो। जब जालन्धर देवताहरूसँग युद्ध गरिरहेका थिए, वृन्दाले आफ्नो पतिको विजयको लागि कठोर प्रार्थना गर्न थालिन्। उनको व्रतको प्रभावले जालन्धर अजेय भइन्। त्यसपछि देवताहरू भगवान विष्णुको नजिक पुगे। विष्णुले जालन्धरको रूप धारण गरे र वृन्दाको सामु देखा परे। उनलाई आफ्नो पति सम्झेर, वृन्दाले प्रार्थना त्यागे, र आफ्नो प्रतिज्ञा तोड्ने बित्तिकै जालन्धरको मृत्यु भयो। यस छलबाट पीडित, वृन्दाले भगवान विष्णुलाई ढुङ्गामा परिणत हुने श्राप दिइन्। पछि, वृन्दाले आफ्नो श्राप त्यागेर सती गरिन्। भनिन्छ कि उनको खरानीबाट तुलसी नामक बिरुवा उम्रियो। भगवान विष्णुले त्यही तुलसीलाई शालिग्रामको रूपमा विवाह गरे। यही समयदेखि तुलसी विवाहको परम्परा सुरु भएको थियो। तुलसी विवाहको धार्मिक महत्व
हिन्दू मान्यता अनुसार, तुलसी विवाह गर्नाले वैवाहिक जीवनमा सुख र शान्ति आउँछ। यसलाई कन्यादान जत्तिकै पुण्य मानिन्छ। यसले सन्तानको आशीर्वाद दिन्छ र जीवनबाट गरिबी हटाउँछ। यसले धन बढाउँछ र घरमा सकारात्मक ऊर्जा कायम राख्छ। देवउठनी एकादशीको पूजाको लागि, आफ्नो घरको पूजास्थल नजिकै रातो गेरुले भगवान विष्णुको खुट्टाको प्रतिमा बनाउनुहोस्। प्रतिमा नजिकै फलफूल, पानीको दाना, पहेंलो मिठाई, उखु र फूलहरू राख्नुहोस्। त्यसपछि, प्रतिमालाई छल्नी वा टोकरीले छोप्नुहोस्। साँझमा, प्रतिमा नजिकै शुद्ध घिउ भएको बत्ती बाल्नुहोस्। त्यसपछि, भगवान विष्णु, देवी लक्ष्मी र अन्य सबै देवीदेवताहरूको पूजा गर्नुहोस्। अब शंख वा घण्टी बजाउनुहोस् र “उठो देव, बैठो देव” भजनले भगवान हरिलाई जगाउनुहोस्।
देवताहरूलाई जगाएपछि, सबैलाई पंचामृत चढाउनुहोस् र सुख र समृद्धिको लागि प्रार्थना गर्नुहोस्। यदि तपाईं यस समयमा तुलसी विवाह गर्दै हुनुहुन्छ भने, यसको पनि पूजा गर्नुहोस्। त्यसपछि सबैलाई प्रसाद बाँड्नुहोस् र केही लुगा, पैसा, खाना र पहेँलो सामान दान गर्नुहोस्। देवउठनी एकादशी भोग: गुड़ र चना चढाउनुहोस्। पंचामृत चढाउनुहोस्। पञ्जिरी चढाउनुहोस्। केरा चढाउनुहोस्। पहेँलो मिठाई चढाउनुहोस्। देवउठनी एकादशी उपचार: धार्मिक मान्यता अनुसार देवुथानीमा सुहागका सामान दान गर्नुहोस्। यसले वैवाहिक जीवनलाई खुशी बनाउँछ। यस दिन तुलसीलाई काँचो दूध चढाउनुहोस्। त्यसपछि बोटको नजिकै घिउको बत्ती बाल्नुहोस्। यसले देवी लक्ष्मीलाई प्रसन्न पार्छ। देवउठनी एकादशीमा न्यानो र ऊनी लुगा दान गर्नुहोस्। यसले सौभाग्य ल्याउँछ। देवउठनी एकादशीमा आफ्नो घरको मुख्य प्रवेशद्वारमा बत्ती बाल्नुहोस् र लक्ष्मी चालिसा पाठ गर्नुहोस्। यसले सकारात्मकता ल्याउँछ।