सिलिगुडी: कार्तिक महिनाको कृष्ण पक्षको चतुर्थी मनाउने करवा चौथको व्रत सुहागिनी महिलाहरूका लागि धेरै शुभ मानिन्छ। यो व्रत भोलि अक्टोबर १० मा पर्छ। तर आजदेखि यहाँ पार्लर वा बजारमा उत्साह छ। सुनको महत्व व्रतमा महिलाहरूमा कम उत्साह छ तर उनीहरूले भारीको सट्टा हल्का गहनाहरू किनिरहेका छन्। विवाहित महिलाहरूले वर्षभरि यस दिनको प्रतीक्षा गर्छन् र पतिको दीर्घायु र वैवाहिक सुखको कामना गर्न निर्जला व्रत बस्छन्। साँझमा चन्द्रमा देखेपछि पूजा गर्छन्। पूजाको क्रममा महिलाहरूले थालमा धेरै वस्तुहरू सजाउँछन्, जसमा विशेष गरी माटोको करवा पनि समावेश छ।
तर के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ कि माटो पूजामा किन राखिन्छ?
माटोको करवाको धार्मिक महत्त्व: सनातन परम्परामा करवालाई धेरै पवित्र मानिएको छ। यो पाँच तत्वहरूको प्रतीक हो – पानी, हावा, अग्नि, आकाश र पृथ्वी, जसबाट मानव शरीर पनि बनेको छ। यी पाँच तत्व मिलेर वैवाहिक जीवनमा सुख, शान्ति र स्थिरता कायम राख्न मद्दत गर्ने विश्वास गरिन्छ। तितोको आकार भाँडो जस्तै हुन्छ, जसलाई समृद्धि र जीवनदायी शक्तिको प्रतीक मानिन्छ। करवा चौथको दिन महिलाहरूले आफ्नो वैवाहिक जीवन आशिषमय होस् भनेर देवी भगवतीको रूपलाई विचार गरेर भक्तिपूर्वक यो माटोको वक्रको पूजा गर्छन्।
यो पर्बको सीता माताले परम्परा सुरु गरेकी थिइन्: धार्मिक कथा अनुसार, करवा चौथको परम्परा धेरै प्राचीन छ। भनिन्छ जब माता सीताले भगवान रामको लागि व्रत लिएकी थिइन् र जब माता द्रौपदीले पनि महाभारत कालमा अर्जुनको दीर्घायुको कामना गरेकी थिइन्, दुवैले माटोको वक्र प्रयोग गरेका थिए। त्यसबेलादेखि, करवा चौथको पूजामा माटोको वक्र समावेश गर्नु शुभ र आवश्यक मानिन्छ।
करवा चौथमा माटोको वक्र किन राखिन्छ?
माटोको वक्रलाई पृथ्वी माताको प्रतीक मानिन्छ, जसले स्थिरता, धैर्य र समर्पणको भावनालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ। यो विवाहित जीवनमा बढ्दो खुशी र भाग्यको प्रतीक हो। पूजा गर्दा करवा चौथमा के राखिन्छ?
माटोको दियोलाई पानी वा दूधले भरेर बत्ती बालिन्छ र बिर्को लगाइन्छ। पूजापछि यो पानी चन्द्रदेवलाई चढाइन्छ।
के माटोको सट्टा अन्य धातु प्रयोग गर्न सकिन्छ?
हो, माटोको करि उपलब्ध नभएमा तामा वा पीतल पनि राख्न सकिन्छ, तर धार्मिक रूपमा माटोको करि सबैभन्दा शुभ मानिन्छ। करवा चौथको पूजा कहिले गरिन्छ? यो पूजा सूर्यास्त पछि र चन्द्रोदय अघि गरिन्छ। चन्द्रमा देखेर र अर्घ्य दिएपछि व्रत पूरा हुन्छ। आमा करवाको पूजा गरिन्छ। महिलाहरूले यस दिन निर्जला व्रत लिन्छन्। यस पूजामा माटोको करि र छलको विशेष महत्त्व छ। यी दुई कुरा बिना पूजा अपूर्ण मानिन्छ। पूजापछि प्रयोग गरिने जल र कर्मको बारेमा यस लेख मार्फत जानौं।
करवा चौथको पूजापछि करवासँग के गर्नुपर्छ?
पूजापछि करवालाई पवित्र रूखमुनि राख्नु पर्छ। यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भने करवालाई नीम, पीपल, आँप वा बरको रूखमुनि राख्न सक्नुहुन्छ। हिन्दू धर्ममा यी रूखहरूलाई धेरै पवित्र र पूजनीय मानिएको छ। यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भने करवालाई नदीमा पनि बगाउन सक्नुहुन्छ। यसो गर्नु शुभ मानिन्छ। यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भने पूजामा प्रयोग गरिएको कर्वालाई अर्को वर्ष पुन: प्रयोगको लागि प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ। यसको लागि कर्वालाई वर्षभरि घरको सफा र पवित्र स्थानमा राख्नुहोस्। कर्वा चौथमा प्रयोग गरिएको छललाई के गर्ने? मान्यता अनुसार, पूजामा प्रयोग गरिएको जललाई सुरक्षित राख्नुपर्छ। यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भने अर्को पटक पूजा गर्दा यसलाई फेरि प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ। यसलाई कतै नफाल्नुहोस्। कर्वा चौथको पूजा गरेपछि के नगर्ने? पूजामा प्रयोग गरिएको कर्वालाई भेदभाव नगर्नुहोस्।
अपवित्र ठाउँमा माटोको दियो वा छल नफाल्नुहोस्।