देवी भगवतीको नवमी रूप अत्यन्तै सम्मानित छ। यो पर्व धार्मिक रूपमा मात्र महत्त्वपूर्ण छैन तर बंगालको सांस्कृतिक पहिचानको प्रतीक पनि हो। सिद्धिदात्रीको पूजा: महानवमी देवी दुर्गाको नवौं रूप सिद्धिदात्रीलाई समर्पित छ, जसले आफ्ना भक्तहरूलाई सबै शक्ति र वरदान प्रदान गर्छिन्। पुराणका अनुसार, यस दिन देवी दुर्गाले महिषासुर राक्षसको वध गरेर धर्म स्थापना गर्नुभयो। त्यसैले, महानवमीलाई विजयको प्रतीक मानिन्छ, जब राम्रोले खराबमाथि विजय प्राप्त गर्छ। बंगालमा महानवमीको धार्मिक महत्त्व: बंगालमा यस दिनको धार्मिक महत्त्व अझ बढेको छ, किनकि नवमीलाई दुर्गा पूजाको चार दिनमध्ये सबैभन्दा शुभ मानिन्छ।
यस दिन देवीको हतियार पूजा गर्ने, महापुष्पाञ्जली चढाउने र बलिदान दिने प्रतीकात्मक अनुष्ठान गरिन्छ।
महास्नान र महापूजा: महानवमीको बिहान विशेष अनुष्ठानबाट सुरु हुन्छ। मुख्य कार्यक्रमहरू महास्नान र महापूजा हुन्। देवीको मूर्तिलाई गंगाको पानी र पवित्र जडीबुटीले स्नान गराइन्छ, त्यसपछि सुगन्धित कपडा, फूल, फलफूल र धूपका काठले सजाइन्छ।
महापुष्पाञ्जली: पुष्पाञ्जली नवमी पूजाको एक प्रमुख भाग हो। भक्तहरूले सामूहिक रूपमा “यदेवी सर्वभूतेषु…” (तपाईंको आफ्नै नाम “यदेवी सर्वभूतेषु…” हो) जस्ता मन्त्रहरूद्वारा देवीलाई फूल चढाउँछन्। बलिदान र नैवेद्य: यस दिन, बाख्रा वा भैंसी बलि दिने परम्परा प्रचलित थियो, तर अब धेरैजसो ठाउँहरूमा, यो प्रतीकात्मक रूपमा लौका वा फर्सीले गरिन्छ। होम र हवन: नवमीमा, यज्ञ र हवनले वातावरण शुद्ध गरिन्छ, र देवीलाई शक्ति र समृद्धिको लागि प्रार्थना गरिन्छ।
सांस्कृतिक उत्सवको समापन: महानवमी धार्मिक अनुष्ठानको समापन मात्र होइन तर बंगालको सांस्कृतिक चेतनाको समापन पनि हो। यस दिन पण्डालहरूको भीड, ढाक, धुनुची नृत्य र भक्ति गीतहरूको गुञ्जनले वातावरण चरम सीमामा हुन्छ।
सामाजिक एकताको प्रतीक: बालबालिकादेखि वृद्धवृद्धासम्म, सबैले नयाँ लुगा लगाउँछन् र देवीको दर्शन गर्न निस्कन्छन्। पण्डालहरूले कला र आस्थाको अनुपम मिश्रण प्रदर्शन गर्छन्।
महानवमीको गहिरो सन्देश: महानवमी केवल देवीको पूजा मात्र होइन, तर मानवताले भित्रको अज्ञानता र नकारात्मक शक्तिहरूलाई जितेसम्म साँचो विजयादशमी असम्भव छ भन्ने गहिरो सन्देश पनि दिन्छ।
आत्म-शक्ति र भक्तिको उत्सव: देवी सिद्धिदात्रीको पूजा गर्नु केवल आशीर्वाद खोज्ने प्रक्रिया मात्र होइन, तर हाम्रो भित्री शक्तिलाई चिन्ने र यसलाई सकारात्मक रूपमा निर्देशित गर्ने अवसर हो। यसैले महानवमीले हरेक वर्ष हाम्रो जीवनलाई उज्यालो बनाउँछ, केवल एक पर्व मात्र नभई आत्म-शक्ति, भक्ति र समाजको सामूहिक आस्थाको उत्सव बन्न पुग्छ। अष्टमी र नवमीमा विशेष पूजा: भक्तहरूले महानवमीमा विशेष महापूजा र हवन गर्छन्। बंगाली परम्परा अनुसार, नवमी पूजामा प्रतीकात्मक बलिदान र विशेष भेटीहरू समावेश छन्। खिचडी, लड्डु, खीर र फलफूल जस्ता विशेष भेटीहरू देवीलाई चढाइन्छ र त्यसपछि भक्तहरूमाझ प्रसादको रूपमा वितरण गरिन्छ। यस दिन सन्धि पूजा पनि गरिन्छ, जहाँ अष्टमी र नवमीको संगमलाई चिन्ह लगाउन विशेष प्रार्थना गरिन्छ। सांस्कृतिक कार्यक्रम र उत्सवहरू: महानवमीले कोलकातामा धार्मिक वातावरण साथै सांस्कृतिक उत्साह ल्याउँछ।ढाकको ताल, धुनुची नृत्य, शंख बजाउने र परम्परागत गीतहरू यस पर्वको मुटु हुन्। परम्परागत रातो-पाढिया साडी लगाएका महिलाहरू देवी दुर्गाको पूजा गर्छन् र दुर्गाको अगाडि धुनुची नृत्य प्रस्तुत गर्छन्। पुरुषहरूले पनि ढाक बजाएर वातावरणको जीवन्तता थप्छन्। सामाजिक एकता र भ्रातृत्वको प्रतीक: महानवमी र दुर्गा पूजा धार्मिक मात्र होइन तर सामाजिक र सांस्कृतिक एकताको प्रतीक पनि हुन्। यस अवसरमा, सबै धर्म र समुदायका मानिसहरू देवी दुर्गाको पूजा गर्न पण्डालहरूमा भेला हुन्छन्। कोलकाताका सडकहरू बत्तीहरूले उज्यालो हुन्छन्, र जताततै उत्सवमय वातावरण व्याप्त हुन्छ। यस दुर्गा पूजाको मौसममा, कोलकाता एक अद्वितीय दृश्य हो। लाखौं भक्तहरू देवी दुर्गाको दर्शन गर्न भेला भएका छन्। पण्डालहरूको वैभव र ढाकको प्रतिध्वनिले सम्पूर्ण वातावरणलाई भक्तिले भरिपूर्ण बनाउँछ। यो पर्व आस्था र भक्तिको प्रतीक मात्र होइन, बङ्गालको समृद्ध संस्कृति र सम्पदालाई पनि प्रदर्शन गर्दछ। यहाँ धुनुची नृत्य र सिन्दूर खेला धेरै लोकप्रिय छन्। दशकौंदेखि बंगालको संस्कृतिको अभिन्न अंग सिन्दूर खेल्ने परम्परा रहिआएको छ। विजयादशमीमा विवाहित महिलाहरूले देवी दुर्गाको मूर्तिमा पुग्छन् र पहिले उनको कपाल छुट्टिँदा सिन्दूर लगाउँछन्, त्यसपछि एकअर्कालाई लगाउँछन्। यस अनुष्ठानको क्रममा महिलाहरूले परम्परागत रातो र सेतो साडी लगाउँछन्। यो सिन्दूर खेलको दृश्यले हरेक वर्ष मानिसहरूलाई मोहित पार्छ, र यसको झलक सामाजिक सञ्जाल र पत्रपत्रिकाहरूमा भाइरल हुन्छ।
के विश्वास छ?: सिन्दूरलाई वैवाहिक आनन्द र समृद्धिको प्रतीक मानिन्छ। देवी दुर्गालाई विवाहित महिला मानेर, महिलाहरूले उनको बिदाइको समयमा सिन्दूर लगाउँछन्। यो अनुष्ठान गर्नाले आफ्ना पतिको आयु लम्बिन्छ र उनीहरूको परिवारमा खुशी र समृद्धि आउँछ भन्ने विश्वास गरिन्छ। त्यसैले विवाहित महिलाहरूले यस अवसरमा सिन्दूर खेल्ने परम्परालाई पूर्ण हृदयले पालना गर्छन्। विश्वास: धेरै ठाउँमा, यो विश्वास गरिन्छ कि जब देवी दुर्गा आफ्नो मातृभूमि, अर्थात् पृथ्वीमा फर्कन्छिन्, उनको आगमन नौ दिनसम्म मनाइन्छ। दशमीमा, उनी आफ्नो ससुरालीको घर, कैलाश पर्वतमा फर्किन्छिन्। बिदाईको समयमा, महिलाहरूले उनलाई सिन्दूर (सिन्दूर) चढाउँछन्, सुखी वैवाहिक जीवनको लागि आशीर्वाद माग्छन्। त्यसपछि, तिनीहरू एकअर्कालाई सिन्दूर लगाउँछन्, एकअर्काको लामो वैवाहिक जीवनको लागि प्रार्थना गर्छन्। बंगालमा, यो अनुष्ठान केवल धार्मिक अनुष्ठान मात्र होइन तर महिलाहरू बीचको पारस्परिक प्रेम र एकताको प्रतीक पनि हो। एकताको सन्देश: सिन्दूर खेला बंगाल सहित देशका धेरै भागहरूमा लोकप्रिय भएको छ। धेरै ठाउँमा, दशमीमा यो अनुष्ठान मनाइन्छ। सिन्दूर खेला केवल एक परम्परा मात्र होइन तर बंगालको सांस्कृतिक प्रतीक बनेको छ। यो अनुष्ठानले महिलाहरूले कसरी चाडपर्व मार्फत आफ्ना भावनाहरू साझा गर्छन् र समाज भित्र प्रेम र एकताको सन्देश दिन्छन् भनेर देखाउँछ।