शुभदीप शर्मा

क्रान्ति: २०१२ मा, आनन्दपुर चिया बगानमा बोक्सी भएको शंकामा एक महिलालाई कुटपिट गरी मारिएको थियो। २० वर्षकी एक युवतीले अन्धविश्वासी भीडको सामना गर्दै विरोध गरिन्। त्यतिबेला उनी आफैं पनि कलेजकी छात्रा थिइन्। भीडबाट गाली र धम्की आए पनि पुनम राईले हार मानिनन्। तर त्यो दिन उनले महसुस गरिन् शिक्षाले मात्र चिया बगानका यी मानिसहरूलाई अन्धविश्वासबाट बाहिर निकाल्न सक्छ। त्यस क्षणबाट पुनमको लडाई सुरु भयो। उनले चिया बगानका पिछडिएका मानिसहरूलाई प्रकाशको संसारमा ल्याउन चिया बगानको भावी पुस्तालाई शिक्षित गर्ने निर्णय गरिन्।
त्यो पूनम अहिले ३२ वर्षीया गृहिणी हुन्। यद्यपि, परिवारको दबाबका कारण उनको कामको दायरा त्यति घटेको छैन। यसको विपरीत, यो दिन प्रतिदिन बढ्दै गएको छ। चाहे त्यो असहाय र असहायहरूलाई अस्पताल पुर्‍याउने होस्, लागूपदार्थको लतमा फसेका युवाहरूलाई स्वस्थ जीवनमा फर्काउने होस्, वा गाउँका दुलहीहरूलाई लघुवित्त संस्थाहरूको ऋण पासोबाट सचेत गराउने होस् – पुनम अब आनन्दपुर मात्र नभई वरपरका धेरै गाउँहरूको आशा हुन्।
पुनम राजाडांगा ग्राम पञ्चायतको आनन्दपुर चिया बगानको पक्की रेखाकी बासिन्दा हुन्। उनका बुबा दिल राई एक गरिब सिकर्मी थिए, उनकी आमा एक गृहिणी। सीमित आम्दानी र दैनिक कठिनाइको बाबजुद पनि, पुनमले अंग्रेजीमा स्नातकोत्तर गरेकी छिन्। आफ्नो शिक्षासँगै, उनले आफ्नो खर्च धान्न ट्युसन पनि गर्न थालिन्। आफ्नो खुट्टामा उभिनुका साथै, उनले आफ्नो मनको कुनामा एउटा सपनालाई ध्यानपूर्वक पालिन् – चिया बगानका मानिसहरूका लागि केही गर्ने। त्यही सपनाबाट उनको संघर्ष सुरु भयो। दिनदिनै, पुनम गाउँ गाउँ गएर केटीहरूलाई बुझाउँदै छिन् कसरी ठगहरूले आर्थिक कमजोरीको फाइदा उठाएर गाउँका केटीहरूलाई बेच्छन्। फेरि, कसरी लघुवित्तको शिकार भएपछि परिवारहरू ऋणको बोझले बर्बाद हुन्छन्। एक दिन पुनमले महसुस गरिन् यदि उनले भावी पुस्तालाई शिक्षित गर्न सकिनन् भने, चिया बगानका कामदारहरूको जीवनमा रहेको अन्धकार समाप्त हुनेछैन। एक दिन उनले आफैंले एउटा सानो विद्यालय खोले। उनको अर्को अभियान सुरु भयो,जब उनी शिक्षिकाको रूपमा चिनिन थालिन्। पुनमले चिया बगान र नजिकैका गाउँहरूमा सरकारी विद्यालयहरूमा अध्ययनरत युवा विद्यार्थीहरूलाई नि:शुल्क पढाउन थालिन्। पुनमले गाउँका युवाहरूलाई पनि सचेत गराइन्। उनले कसरी लतका कारण काम गर्ने क्षमता गुमाउँदै र बिरामी पर्दै गए भनेर वर्णन गरिन्।
पुनमको परिवारमा उनका कान्छा छोरा ज्वेल र पति मदन अधिकारी छन्। पेशाले रिसोर्टमा काम गर्ने मदनले पनि आफ्नी श्रीमतीको लडाईलाई पूर्ण समर्थन गर्छन्। आफ्नो उत्साहका साथ पुनमले एकपछि अर्को जागरूकता शिविर आयोजना गरिन् र गाउँका युवाहरूलाई बोक्सीविद्या वास्तवमा अन्धविश्वास हो भनेर बुझाइन्। पुनमले भनिन्, “मैले धेरै लडाइँ गरेकी छु। आज यी गाउँहरूमा बोक्सीविद्याको शंकामा कुटपिटका घटनाहरू छैनन्।” स्थानीय गृहिणी लक्ष्मी नायकले भनिन्, “पूनमले हामीलाई सचेत गराइन्, अब हामी उनको शिक्षा विस्तार गर्दैछौं।” अब गाउँमा अन्धविश्वास धेरै कम भएको छ।’
एक दशकमा पुनमका विद्यार्थीहरूको संख्या हजार नाघेको छ। आज तिनीहरूमध्ये केही स्थापित भइसकेका छन्। कोही शिक्षक बनेका छन् भने कोही आफ्नो जागिरमा सफल भएका छन्। पुनमको अथक परिश्रमले धेरैको प्रशंसा जितेको छ। फेरि पनि काँडाकुँडाका समस्याहरू आएका छन्। क्रान्ति पञ्चायत समितिका अध्यक्ष पञ्चानन राईले भने, ‘पूनम राई जस्तो दुर्गम क्षेत्रकी गृहिणीको समाजप्रतिको प्रतिबद्धता साँच्चै प्रशंसनीय छ। यदि उनी जस्ता मानिसहरू भएको भए चिया बगानमा धेरै समस्याहरू सजिलै समाधान हुन्थे।’
हरेक वर्ष, देवी दुर्गा, महिषासुरमर्दिनी, हिन्दुहरूको घरमा आउँछिन्। र आनन्दपुर बासिन्दाहरूले आफ्नो छिमेकी ‘दुर्गा’ लाई हरेक दिन देख्छन्, जसले एक दशकभन्दा बढी समयदेखि अन्धविश्वास नामक राक्षसलाई नष्ट गर्दै आएकी छिन्।