जोसेफ स्टिग्लिट्ज

आशा छ कि विश्वका सबै ठूला र साना देशहरूले अमेरिकाको धम्की विरुद्ध ब्राजिल जस्तै साहस देखाउनेछन्।
धेरै दशकदेखि अमेरिका लोकतन्त्र, कानूनको शासन र मानव अधिकारको समर्थकको रूपमा चिनिन्थ्यो। तर त्यही अवधिमा यसको शब्द र व्यवहारमा गहिरो विरोधाभास देखियो। शीतयुद्धको समयमा, ग्रीस, इरान, चिली जस्ता देशका लोकतान्त्रिक सरकारहरू साम्यवादको नाममा ढालिएका थिए। अमेरिका भित्र पनि अफ्रिकी-अमेरिकी नागरिकहरू दासत्व उन्मूलनको सय वर्ष पछि पनि आफ्नो अधिकारको लागि संघर्ष गरिरहेका थिए। हालैका वर्षहरूमा, अमेरिकी सर्वोच्च अदालतले जातीय भेदभाव अन्त्य गर्ने प्रयासहरूलाई पछाडि धकेल्ने निर्णयहरू लिएका छन्।
पूर्व राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र उनको रिपब्लिकन पार्टीले यो पतनशील अवस्थालाई अझ गहिरो बनायो। ट्रम्पको पहिलो कार्यकाल कानूनको शासनप्रति घृणाको चरम अभिव्यक्ति थियो। उनले शक्तिको शान्तिपूर्ण हस्तान्तरण जस्ता लोकतन्त्रको आधारभूत परम्परालाई उल्ट्याउने प्रयास गरे। २०२० को चुनावमा बाइडेनले ७० लाखभन्दा बढी मत जिते पनि र अदालतले चुनाव धाँधलीपूर्ण नभएको पुष्टि गरे पनि, ट्रम्पले अझै पनि आफूले चुनाव जितेको दाबी गर्छन्।
अचम्मको कुरा, लगभग ७०% रिपब्लिकन समर्थकहरू अझै पनि चुनाव धाँधलीपूर्ण भएको विश्वास गर्छन्। अमेरिकामा ठूलो संख्यामा मानिसहरू षड्यन्त्र सिद्धान्त र गलत सूचनामा फसेका छन्। ट्रम्प समर्थकहरूका लागि, “अमेरिकी जीवनशैली” अर्थात् गोरा पुरुषहरूको सर्वोच्चता – को रक्षा गर्नु अब लोकतन्त्र भन्दा बढी महत्त्वपूर्ण भएको छ।
एक समय अमेरिकालाई अन्य देशहरूको लागि आदर्श मानिन्थ्यो, ट्रम्प जस्ता लोकप्रिय नेताहरूको नक्कल गर्नेहरू अब विश्वभर देख्न सकिन्छ। ब्राजिलका पूर्व राष्ट्रपति जैर बोल्सोनारो यसको प्रमुख उदाहरण हुन्। उनले जनवरी ६, २०२१ मा जनवरी ८, २०२३ मा ब्राजिलियामा अमेरिकी क्यापिटलमा भएको आक्रमणलाई दोहोर्याउने प्रयास गरे। तर ब्राजिलका संस्थाहरूले अडिग रहे र बोल्सोनारोलाई अब न्यायको कठघरामा ल्याइँदैछ।
यसको विपरीत, यदि ट्रम्प फेरि राष्ट्रपति बने भने, अमेरिका अझ पछाडि जानेछ। उनले ब्राजिललाई धम्की दिए – यदि बोल्सोनारो विरुद्धको अभियोजन रोकिएन भने अमेरिकाले ५०% ले कर बढाउनेछ। यो धम्की अमेरिकी संविधान र अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको विरुद्धमा छ। अमेरिकी कांग्रेसले कहिल्यै पनि अन्य देशहरूमा राजनीतिक दबाब दिन हतियारको रूपमा कर प्रयोग गर्न अनुमति दिएको छैन।
ब्राजिलको अडान अमेरिका भन्दा पूर्ण रूपमा फरक छ। अमेरिकामा जनवरी ६ का विद्रोहीहरूलाई दण्ड दिने प्रक्रिया सुस्त भए पनि, ट्रम्पले फेरि राष्ट्रपति हुने बित्तिकै सबै दोषीहरूलाई माफी दिए। तर राष्ट्रपति लुला दा सिल्भाले ट्रम्पको धम्कीलाई “अस्वीकार्य ब्ल्याकमेल” भनेर अस्वीकार गरे र स्पष्ट रूपमा भने – कुनै पनि विदेशीले हामीलाई आदेश दिन सक्दैन।
लुलाले व्यापार क्षेत्रमा मात्र नभई अमेरिकी प्रविधि कम्पनीहरूलाई नियन्त्रण गर्ने अधिकारमा पनि ब्राजिलको सार्वभौमिकताको रक्षा गरे। अमेरिकी प्रविधि कम्पनीहरूले आफ्नो नाफाको लागि विश्वभरका सरकारहरूलाई दबाब दिए, जसले गलत र भ्रामक जानकारी फैलाउँछ। तर ब्राजिलका नागरिकहरूले यो हस्तक्षेपको विरोध गरे र लुलालाई समर्थन गरे।
लुलाको अडान केवल चुनावी लाभको लागि मात्र थिएन, तर यो उनको दृढ विश्वासबाट प्रेरित थियो, ब्राजिललाई स्वतन्त्र रूपमा आफ्नो नीतिहरू निर्णय गर्ने अधिकार छ। उनको नेतृत्वमा, ब्राजिलले फेरि एक पटक लोकतन्त्र र कानूनको शासनप्रतिको आफ्नो प्रतिबद्धता दोहोर्‍याएको छ। जबकि अमेरिका आफैं आफ्नो लोकतान्त्रिक जगबाट टाढा जाँदैछ।
आशा छ, अन्य देशहरूले पनि अमेरिकी धम्कीको सामना गर्दा ब्राजिल जस्तै साहस देखाउनेछन्। ट्रम्पले अमेरिका भित्र लोकतन्त्रलाई पुर्‍याएको क्षतिलाई विश्वमा दोहोरिनबाट रोक्नु पर्छ।
(जोसेफ स्टिग्लिट्ज नोबेल पुरस्कार विजेता अर्थशास्त्री र कोलम्बिया विश्वविद्यालयका प्राध्यापक हुन्। यो लेख प्रोजेक्ट सिन्डिकेटबाट लिइएको हो।)