परराष्ट्रमन्त्री आरजु राणाको भारत भ्रमण

काठमाडौं: नेपालका परराष्ट्रमन्त्री डा आरजु राणा पछिल्लो नौ दिनदेखि भारत भ्रमणमा छन्। यो भ्रमण मुख्यतया धार्मिक भ्रमणको रूपमा सुरु भएको थियो, तर राजनीतिक र कूटनीतिक बैठकहरूको सम्भावना थपियो। तर, उनको भ्रमणलाई लिएर धेरै चर्चा चलिरहेको छ, विशेषगरी उनको लामो भारत भ्रमण र पूर्वनिर्धारित कार्यतालिकाको अस्पष्टतालाई लिएर चर्चामा रहयो।
धार्मिक भ्रमण कि राजनीतिक उद्देश्य?
आरजु राणाले भारतको झारखण्ड राज्यमा रहेको बाबा वैद्यनाथ धाम र बासुकीनाथ मन्दिरमा पूजाअर्चना गरेर यात्रा सुरु गरेकी हुन्। उनले सामाजिक सञ्जालमा यो जानकारी दिएका हुन्। तर यसपछि उनी सिधै दिल्ली पुगिन्, जहाँ उनले ‘रायसिना संवाद’ मा सहभागी भइन्। यो कार्यक्रम ‘द अब्जर्भर रिसर्च फाउन्डेसन’ (ओआरएफ) ले भारतीय विदेश मन्त्रालयसँगको सहकार्यमा आयोजना गरेको हो।
आरजु राणाको पनि सहभागिता रहेको रायसिना संवादमा जलवायु परिवर्तन र विश्वव्यापी चुनौतीका बारेमा छलफल भएको थियो। तर उनको भारत भ्रमणको एउटा ठूलो पक्ष यो थियो कि उनले उच्चस्तरीय भारतीय नेताहरुसँग भेटघाट गर्न सक्नेछन् कि?
उच्चस्तरीय राजनीतिक वार्ता असफल?
मिडिया रिपोर्टका अनुसार आरजु राणाको भारत भ्रमणका क्रममा भारतीय विदेशमन्त्री एस. जयशंकरसँग भेटघाट भएको थियो। उनले यसलाई ‘फलदायी’ भन्दै द्विपक्षीय सहयोग, जनता–जनता आदानप्रदान र रणनीतिक साझेदारीका विषयमा छलफल भएको बताए। तर नेपाल–भारतका प्रमुख मुद्दामा ठोस सहमति भयो कि भएन भन्ने प्रष्ट हुन सकेको छैन।
तर, उनले उच्चस्तरीय भारतीय नेताहरूलाई भेट्ने प्रयास गरिरहे पनि आवश्यक समय नपाएको पनि चर्चा थियो। यसअघि सन् २०८१ (जनवरी २०२५) मा पनि भारत आएपछि उनले भारतीय नेतृत्वसँग भेट्ने प्रयास गरेकी थिइन् तर मोदी सरकारले समय दिएनन्।
रायसिना संवाद र अन्य बैठकहरूमा सहभागिता
रायसिना संवादको उद्घाटन सत्रमा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र न्यूजिल्याण्डका प्रधानमन्त्री क्रिस्टोफर लक्सन उपस्थित थिए। राणाले भुटान र माल्दिभ्सका परराष्ट्रमन्त्रीसँग जलवायु परिवर्तन र त्यसको आर्थिक समाधानका विषयमा पनि छलफल गरेका थिए।
यसका साथै उनले युक्रेनका विदेशमन्त्री आन्द्रेई सिबिहालाई पनि भेटेर युक्रेनमा बन्धक बनाएका सात नेपाली नागरिकलाई रिहा गर्न अपिल गरेका थिए। यसै क्रममा नेपाल र युक्रेनबीच कूटनीतिक र आधिकारिक राहदानी वाहकका लागि भिसा छुटसम्बन्धी सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको छ।
उनले दक्षिण एसियाली मामिलाका लागि अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा निर्देशक रिकी गिललाई पनि भेटेका थिए र इजरायलमा हमासले बन्धक बनाएका नेपाली विद्यार्थी विपिनको मामलामा अमेरिकी सरकारसँग सहयोग मागेका थिए।
प्रधानमन्त्री ओलीको भारत भ्रमण अझै अनिश्चित छ
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको प्रस्तावित भारत भ्रमण अझै अनिश्चित छ। गत वर्ष ओली चीन जाँदा पनि भारतीय पक्षले उनको भारत भ्रमणबारे ठोस संकेत दिएको थिएन। नेपालको वर्तमान नेतृत्वलाई भारत सरकारले सोचे जस्तो प्राथमिकता दिएको छैन भन्ने प्रश्न नेपालको राजनीतिक वृत्तमा उठिरहेको छ?
आरजु राणाको लामो भारत भ्रमण र उच्चस्तरीय राजनीतिक भेटघाटको अन्योलले नेपाल–भारत सम्बन्धमा वार्ताको कुनै ठोस दिशा तय हुन नसकेको चर्चालाई थप चर्काएको छ।
आरजु राणाको यो भ्रमण धार्मिक, कूटनीतिक र राजनीतिक पक्षको मिश्रण थियो। उनले धेरै महत्वपूर्ण भेटघाट गरे पनि उनको भ्रमणको सबैभन्दा ठूलो चुनौती भारतीय शीर्ष नेतृत्वसँगको अपेक्षित भेट नहुनु थियो। नेपाल र भारतबीचको सम्बन्ध घनिष्ट छ तर उच्चस्तरीय वार्ता र ठोस निर्णयको अभावमा अन्योलता कायमै छ।
अब प्रधानमन्त्री ओलीको भारत भ्रमणलाई लिएर भारतीय नेतृत्वले कस्तो अडान लिन्छ र आगामी महिना नेपाल–भारतप्रधानमन्त्री ओलीको भारत भ्रमण अझै अनिश्चित छ। गत वर्ष ओली चीन जाँदा पनि भारतीय पक्षले उनको भारत भ्रमणबारे ठोस संकेत दिएको थिएन।
नेपालको वर्तमान नेतृत्वलाई भारत सरकारले सोचे जस्तो प्राथमिकता दिएको छैन भन्ने प्रश्न नेपालको राजनीतिक वृत्तमा उठिरहेको छ?
अर्जु राणाको लामो भारत भ्रमण र उच्चस्तरीय राजनीतिक भेटघाटको अन्योलले नेपाल–भारत सम्बन्धमा वार्ताको कुनै ठोस दिशा तय हुन नसकेको चर्चालाई थप चर्काएको छ।
आरजु राणाको यो भ्रमण धार्मिक, कूटनीतिक र राजनीतिक पक्षको मिश्रण थियो। उनले धेरै महत्वपूर्ण भेटघाट गरे पनि उनको भ्रमणको सबैभन्दा ठूलो चुनौती भारतीय शीर्ष नेतृत्वसँगको अपेक्षित भेट नहुनु थियो। नेपाल र भारतबीचको सम्बन्ध घनिष्ट छ तर उच्चस्तरीय वार्ता र ठोस निर्णयको अभावमा अन्योलता कायमै छ।
अब प्रधानमन्त्री ओलीको भारत भ्रमणलाई लिएर भारतीय नेतृत्वले कस्तो अडान लिन्छ र आगामी महिना नेपाल–भारत सम्बन्धको दिशा कता जान्छ त्यो हेर्न चासोको विषय बनेको छ।