काठमाडौं: भारतले चामल निकासीमा लगाएको प्रतिबन्धका कारण नेपालको किसानले घाटा बेहोर्नु परेको छ। उनीहरूको बालीको माग यति धेरै छ कि सरकारी स्वामित्वको खाद्यान्न व्यापार कम्पनीले धान किन्न संघर्ष गरिरहेको छ। स्थानीय व्यापारी र चामल मिलहरूले नेपालको किसानबाट चर्को मूल्यमा धान खरिद गरिरहेका छन्। त्यसपछि स्थानीय बजारमा चर्को मूल्यमा यो चामल बिक्री गरेर विदेशमा पनि निर्यात गर्ने गरेका छन्। वीरगन्जस्थित खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीको कार्यालयले मङ्सिरको पहिलो साता किसानबाट धान खरिद गर्न सूचना दिएको तर अहिलेसम्म कोही पनि आफ्नो उत्पादन बिक्री गर्न नआएको जनाकारी पाइएको छ।
सरकारी निकायले धान पाएका छैनन्

प्रतिवेदनअनुसार खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीका शाखा प्रमुख पंकजकुमार झाले भने, ‘विक्रेताबाट धान खरिद गर्न नसकेको इतिहासमै पहिलो पटक भएको हो। कम्पनीले सामान्यतया धान खरिद गर्ने र पूर्वी र मध्य तराईका धेरै कारागारहरूमा चामल आपूर्ति गर्छ। उनले भने, ‘अन्य क्षेत्रबाट पनि कारागारमा थोरै मात्रामा चामल पठाइन्छ। यस शाखाले वीरगन्ज, गौर, भीमफेदी र भरतपुरका कारागारमा मासिक ८० देखि ९० टन चामल आपूर्ति गर्ने गरेको छ। उनका अनुसार वीरगन्ज कारागारलाई ३५ टन, भीमफेदी कारागारलाई २० टन, गौर कारागारलाई ९५ टन र भरतपुर कारागारलाई २५ टन चामल हरेक महिना आपूर्ति गर्ने ठेक्का छ।

धेरै ठाउँमा कम्पनीका गोदामहरू खाली छन्

शाखा प्रमुख पंकजकुमार झाले मधेश प्रदेशको लहान, जनकपुर र वीरगन्जमा रहेका तीनवटै कार्यालयले चामल खरिद गर्न नसकेको बताए, लहान शाखाले थोरै मात्रामा चामल संकलन गरे पनि मधेस प्रदेशको जनकपुर र वीरगञ्ज शाखामा भने खरिद हुन सकेको छैन। हामीसँग सबै शाखाहरूमा चामलको भण्डार छैन।” कम्पनीले नेपालगन्ज, सुर्खेत, विराटनगर, दाङ, गोरखा, पोखरा, विमलनगर, भैरहवा र धनगढीमा रहेका आफ्ना कार्यालयबाट पनि धान खरिद गर्छ। निजी क्षेत्र वा चामल मिलले धानको मूल्य बढी दिएकाले किसानले आफ्नो उत्पादन कम्पनीलाई बेच्न नचाहेको उनले बताए।

भारतका कारण नेपाली किसान लाभान्वित भएका छन्

भारतले चामल निकासीमा प्रतिबन्ध लगाएपछि साझा जातको मनसुलीको भाउ बढेको व्यवसायी बताउँछन्। गत आर्थिक वर्षमा कार्यालयले प्रतिकिलो ३१.२८ रुपियाँमा मनसुली धान खरिद गरेको थियो। यस आर्थिक वर्षमा कृषकलाई प्रतिकिलो २.३४ रुपियाँ थप उपलब्ध गराइएको थियो। नेपाल सरकारले यस वर्ष मनसुली धानको न्यूनतम समर्थन मूल्य प्रतिकिलो ३३.६२ रुपियाँ तोकेको छ। स्थानीय खरिद समितिले चालू आर्थिक वर्षमा जिरा मनसुली धानको मूल्य प्रतिकिलो ३५ रुपियाँ तोकेको छ। भारतले नेपाललाई चामल आयातमा छुट दिएको छ।

भारत सरकारले गैर-बासमती चामल निकासीमा प्रतिबन्ध लगाएपछि नेपाललाई ९५ हजार टन चामलको कोटा दिएको तर अनुमतिसँगै केही प्रतिबन्ध लगाएको नेपाली चामल आयातकर्ताले बताएका छन्। गत असार २० गते व्यापक निर्यात प्रतिबन्ध लगाएपछि भारत सरकारले अक्टोबर १८ मा नेपाललाई ९५ हजार टन गैर-बासमती सेतो चामल निर्यात गर्न अनुमति दिएको थियो। नयाँ व्यवस्थाअनुसार प्रत्येक नेपाली निजी आयातकर्ताले मूल्य र गुणस्तरमा सहमति जनाउँदै पहिले आउने, पहिले सेवाको आधारमा ५ हजार टनसम्म चामल ल्याउन पाउने व्यवस्था गरिएको छ। तर, निर्यात कोटासँगै भारतले पनि २० प्रतिशत निकासी महसुल लगाएका कारण नेपालमा चामल महँगो भएको नेपालका व्यापारी बताउँछन्।