भारत जैवविविधताको दृष्टिले विश्वमा एक विशेष देश हो। त्यहाँ १०४ राष्ट्रिय निकुञ्ज र ५५३ वन अभयारण्यहरू छन्। यहाँ, हिमालहरूमा हिउँको मौसमदेखि मरुभूमिसम्म सबै कुरा देख्न सकिन्छ। यस क्षेत्रको पर्यटनको मुख्य आधार वन्यजन्तु हो। संसारमा धेरै जनावरहरू छन् जुन भारतमा मात्र देख्न सकिन्छ। तर उनीहरुलाई हेर्दा कतै भेटिदैनन् भन्ने लाग्दैन। एउटा सिङ भएको गैंडा कुनै समय पाकिस्तान र म्यानमारमा पाइन्छ। आज तिनीहरू भारत र नेपालमा मात्र देखिन्छन् र तिनीहरूको संख्या घटेर लगभग ३७०० मात्र छ, तिनीहरूमध्ये धेरै जसो आसामको कान्जिरंगा राष्ट्रिय निकुञ्जमा पाइन्छ। बीसौं शताब्दीमा तिनीहरूको संख्या लगभग दुई सय पुग्यो। तिनीहरूको सिङको लागि शिकार गरियो।

गुजरातको गिर राष्ट्रिय निकुञ्जमा एसियाटिक सिंह पाइन्छ। यो अफ्रिकी सिंह भन्दा फरक शेरको एक मात्र प्रजाति हो। एक समय थियो जब तिनीहरू मध्य पूर्वदेखि भारतको मध्य प्रदेश र पश्चिम बंगालसम्म भेटिन्थ्यो। १९९० मा तिनीहरूको संख्या २८४ थियो तर २०२० मा यो बढेर ७९४ पुगेको थियो। विश्वका ७० प्रतिशत बाघ भारतमा बस्छन्। तर धारीदार बंगाली बाघ भारतमा मात्र पाइन्छ। यहाँ ५० वटा बाघ आरक्ष छन् जसमा करिब तीन हजार बाघ छन्। अवैध शिकारका कारण उनीहरुको अस्तित्व नै संकटमा परेको छ। सोन पंक्षी वा ग्रेड इण्डियन बस्टर्ड एक प्रजाति हो जुन लोप हुने कगारमा छ। अहिले विश्वमा १५० सुनका चराहरू मात्र बाँकी छन्। यी लजालु चराहरूलाई सबैभन्दा भारी उड्ने चरा मानिन्छ। उनीहरुको शिकारका कारण उनीहरु लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन्। भारतका ११ राज्यबाहेक पाकिस्तानमा पनि पाइन्छ। पश्चिमी घाटको वर्षावनमा पाइने सिंहको पुच्छरको मकाकलाई भान्डारु नामले पनि चिनिन्छ। तिनीहरूको सिंह जस्तो पुच्छर बाहेक, तिनीहरूको लोलादार मुखले आकर्षित गर्दछ। रुखमा बस्न रुचाउने उनीहरुको संख्या आज तीन देखि चार हजारमा झरेको छ। यो केरला, तमिलनाडु र कर्नाटकमा देखिन्छ।

कश्मीरी हंगुल युरोपेली रेड हर्नबिलको उप-प्रजाति हो। यो जम्मू-कश्मीरमा पाइन्छ। पहिले यो हिमाचल प्रदेशमा पनि पाइन्छ। आज ती मध्ये १५० मात्र जम्मू कश्मीरमा रहेका छन्। मानव बसोबाससँगै उनीहरूलाई कुकुरबाट पनि खतरा छ। निलगिरी तहर पश्चिमी घाटमा पाइने एक विशेष प्रकारको बाख्रा हो जुन लगभग छ्ह हजार पाँच सय फिटको उचाइमा बस्छ। कुनै बेला यी घाटमा जताततै देखिन्थे। अहिले नीलगिरि र अनमाली पहाडमा मात्रै देखिन्छन्। यी इराविकुलम राष्ट्रिय निकुञ्ज, केरलामा देख्न सकिन्छ।
बारासिङ्घा भनेको बाह्र वटा सिङ्ग भएको हिरण हो, त्यसैले यसलाई बारासिङ्घा नाम दिइएको हो। यी मध्य प्रदेशको कान्हा राष्ट्रिय निकुञ्जमा पाइन्छ। तिनीहरू १९६० मा विलुप्त भए। त्यसपछि गरिएको प्रयासले उनीहरुको जनसंख्या बढ्न थालेपछि निकुञ्जमा नै आठ सय सिंह छन् भने यहाँ बाघ पनि पाइन्छ। यो नेपाल र असममा पनि देखिन्छ।

किङ कोबरा भारतमा धेरै देखिन्छ, तर अण्डमान र निकोबार टापुहरूको जैविक विविधता संसारमा एक अद्वितीय उदाहरण हो, यहाँ ५७२ द्वीपहरू मध्ये 36 मात्रै बस्छन्। अण्डमानमा कोब्राका धेरै प्रजातिहरू देख्न सकिन्छ, जसमध्ये अण्डमानको कोब्रा यहाँ मात्र देखिन्छ। गंगा नदी डल्फिन भारतको गंगा नदीमा मात्र प्रमुख रूपमा देखिन्छ। यो सफा पानीको डल्फिन भारतको राष्ट्रिय जलचर हो। कुनै समय यो गंगा र ब्रह्मपुत्र नदीमा ठूलो संख्यामा पाइन्छ। तर अहिले तिनीहरुको संख्या निकै घटेको छ र तिनीहरुको संरक्षणमा काम भइरहेको छ। भारत बाहेक नेपाल र बंगलादेशमा पनि पाइन्छ।