कोलकाता: मेडिका ग्रुप अफ हस्पिटल, पूर्वी भारतको सबैभन्दा ठूलो निजी अस्पताल चेनले कोलकाताको होटल पियरलेस इनमा ‘ट्रान्सक्याथेटर भल्भ रिप्लेसमेन्ट’मा प्यानल छलफल आयोजना गर्यो। लामो समयसम्म जनरल एनेस्थेसिया र भेन्टिलेसनअन्तर्गत सर्जिकल अपरेसन थिएटर भित्र कार्डियाक सर्जनद्वारा भल्भ प्रतिस्थापनको सट्टा क्याथ ल्याबभित्र साधारण हृदय क्याथेटरद्वारा मुटुको भल्भ प्रतिस्थापन गर्ने बारे सर्वसाधारण र समुदायलाई जानकारी गराउने लक्ष्य थियो। कार्डियक क्याथेटरको सहायताले महाधमनी भल्भ प्रतिस्थापनलाई ट्रान्सक्याथेटर एओर्टिक भल्भ प्रतिस्थापन वा टीएभीआर भनिन्छ। मेडिकाले विगत साढे तीन वर्षमा त्यस्ता २० भन्दा बढी प्रक्रियाहरू गरेको छ र यो संख्या बढिरहेको छ। प्रो. डा. रबिन चक्रवर्ती, वरिष्ठ उपाध्यक्ष र सिनियर इन्टरभेन्सनल कार्डियोलोजिस्ट, मेडिका सुपरस्पेशलिटी अस्पताल, डा. दिलीप कुमार, निर्देशक, कार्डियक क्याथ ल्याब- सिनियर इन्टरभेन्सनल कन्सल्टेन्ट इन्टरभेन्सनल कार्डियोलोजिस्ट र इलेक्ट्रोफिजियोलोजिस्ट, मेडिका सुपरस्पेशालिटी अस्पताल, र डा अनूप बनर्जी, वरिष्ठ हृदय रोग विशेषज्ञ, मेडिका सुपरस्पेशालिटी हस्पिटलको प्यानल चर्चामा सहभागी थिए।
टीएभीभीआर प्रक्रियाहरू अहिले राम्रोसँग स्थापित छन् र विश्वभरका ५० देशहरूमा १२०,००० भन्दा बढी बिरामीहरूले टीएभीआर पाएका छन्। भारतमा विगत १० वर्षमा हालसम्म ५ हजार प्रकृया गरिएको छ। पूर्वी भारतमा मेडिका सुपरस्पेशालिटी अस्पतालका विभाग प्रमुख प्रा. डा. रबिन चक्रवर्ती र क्याथ ल्याबका निर्देशक, डा. दिलीप कुमारको नेतृत्वमा अन्तर्क्रियात्मक हृदय रोग विशेषज्ञहरूको अनुभवी र दक्ष टोलीद्वारा सबैभन्दा धेरै टीएभीभीआर प्रक्रियाहरू गरिएको छ। यो बुझ्न महत्त्वपूर्ण छ, ट्रान्स-क्याथेटर भल्भ प्रतिस्थापन संसारभरि सधैं ‘हार्ट टीएम’ भनिने डाक्टरहरूको एक विशेष टोलीद्वारा गरिन्छ। टोलीमा सिनियर इन्टरभेन्सनल हृदय रोग विशेषज्ञहरू, कार्डियाक एनेस्थेटिस्टहरू, नन-इनभेसिभ कार्डियोलोजिस्टहरू र क्लिनिकल हृदय रोग विशेषज्ञहरूका साथै प्राविधिकहरू र अनुभवी नर्सिङ स्टाफहरू समावेश छन्।
एक घण्टा लामो कार्यक्रमले प्रभावकारी केस स्टडीहरूद्वारा समर्थित उन्नत टीएभीआर व्यवस्थापन र भारतमा टीएभीआरको वर्तमान स्थिति साथै यसको सफलता दरहरू जस्ता चिकित्सकीय उन्मुख विषयहरू मार्फत उपस्थितहरूलाई लिएको थियो। टीएभीआर बारे कुरा गर्दै मेडिका सुपरस्पेशालिटी हस्पिटलका वरिष्ठ उपाध्यक्ष तथा सिनियर इन्टरभेन्सनल कार्डियोलोजिस्ट प्रा. डा. रबिन चक्रवर्तीले भने, ‘जब मुटुको भल्भको शल्यक्रिया गरिन्छ, यो सामान्यतया पूर्ण एनेस्थेसियाअन्तर्गत खुला हृदयको शल्यक्रिया हो, जहाँ भल्भहरू बदलिन्छन्। यद्यपि, शल्यचिकित्सकहरूले अब भल्भहरू पहुँच गर्न हृदय खोल्न आवश्यक पर्दैन, किनकि ट्रान्सक्याथेटर भल्भ प्रतिस्थापन भल्भ प्रतिस्थापन प्रक्रियाहरूमा सामान्य भएको छ। यी अवस्थामा, एनेस्थेसियाको खुराक कम छ, र बिरामीहरू शल्यक्रिया पछि केही दिन भित्र घर फर्कन सक्छन्। जब महाधमनी भल्भमा ट्रान्सक्याथेटर भल्भ प्रतिस्थापन गरिन्छ, यसलाई ट्रान्सक्याथेटर एओर्टिक भल्भ प्रतिस्थापन (टीएभीआर) भनिन्छ। सर्जिकल महाधमनी भल्भ प्रतिस्थापनको विपरीत, टीएभीआर कम समय-उपभोग गर्ने चिकित्सा प्रक्रिया हो। भारतमा, ट्रान्सक्याथेटर भल्भ प्रतिस्थापन २०१६ मा पेश गरिएको थियो, जुन द्रुत रूपमा लोकप्रियता प्राप्त गर्दैछ। मेडिकामा, हामीले गत साढे तीन वर्षमा २० भन्दा बढी ट्रान्सक्याथेटर भल्भ प्रतिस्थापन प्रक्रियाहरू सफलतापूर्वक सम्पन्न गरेका छौं, जुन पूर्वी भारतमा सबैभन्दा उच्च होl’ उनले अझ भने, ‘मेडिका सुपरस्पेशालिटी अस्पतालको मुटुको टोलीले अहिले अस्पतालमा न्यूनतम बसाइमा क्याथेटर मार्फत मुटुको भल्भ प्रतिस्थापन गर्ने यो जटिल शल्यक्रिया गर्न ख्याति र विशेषज्ञता हासिल गरेको छ। हाम्रो केन्द्रमा यी कुनै पनि केसमा कुनै जटिलता थिएनl’ मेडिकाले भर्खरै देखेका तीनवटा महत्त्वपूर्ण टीएभीआर केस स्टडीहरू पनि प्यानल छलफलको क्रममा प्यानलिस्टहरूले हाइलाइट गरेका थिए।
कोलकाताकी एक ७२ वर्षीया महिलालाई बाथ हृदय रोग थियो र पहिले नै अर्को अस्पतालमा ओपन हार्ट सर्जरी र मिट्रल भल्भ प्रतिस्थापन शल्यक्रिया गरिएको थियो। तर, उनको प्रोस्थेटिक मिट्रल भल्भ चाँडै नै खराब हुन थाल्यो, जसले उनलाई सास फेर्न र दैनिक गतिविधिहरू गर्न गाह्रो बनायो। मेडिकामा भर्ना हुँदा डाक्टरहरूको कार्डियोलोजी टोलीले मिट्रल भल्भबाहेक महाधमनी भल्भ पनि गम्भीर रूपमा प्रभावित भएको पत्ता लगाएको थियो। उसले डबल भल्भ बदल्न आवश्यक थियो। उनको धेरै कमजोर शारीरिक अवस्था र सम्बन्धित फोक्सोको रोगको कारण उनी लामो समयसम्म सामान्य एनेस्थेसिया पार गर्न सक्षम भएनन्; त्यसैले मुटुको टोलीले दुवै मुटुको भल्भ ट्रान्सक्याथेटर प्रतिस्थापन गर्ने निर्णय गरेको छ। २ भल्भको ट्रान्सक्याथेटर भल्भ प्रतिस्थापन वाथात्मक भल्भ रोगमा साहित्यमा रिपोर्ट गरिएको थिएन। यो निकै चुनौतीपूर्ण र जटिल प्रक्रिया हो। तर मेडिका हार्टको टोलीले सफलतापूर्वक यो शल्यक्रिया गरेको छ, जुन मेडिका अस्पतालका मुटुरोग विशेषज्ञहरूले अन्तरक्रियात्मक कार्डियोलोजीको इतिहासमा गरेको एउटा ऐतिहासिक प्रक्रिया हो। र्युमेटिक मुटु रोग धेरैजसो दक्षिण एसियाली देशहरूमा पाइने दुर्लभ अवस्था हो भन्ने कुरालाई ध्यानमा राख्दै, मेडिका टोली भारतमा एकल बिरामीमा दुई भल्भ बदल्न ट्रान्सक्याथेटर प्रयोग गर्ने पहिलो थियो।
अर्को उल्लेखनीय मामलामा, कोलकाताका एक ६८ वर्षीय सज्जनको बायाँ मुख्य कोरोनरी धमनीमा गम्भीर अवरोध थियो र साथै गम्भीर रूपमा रोग भएको महाधमनी भल्भ थियो। बिरामी शारीरिक रूपमा कमजोर थियो, सास फेर्न गाह्रो थियो, र उन्नत क्रोनिक मृगौला रोग संग छाती दुखाइ अनुभव गरिरहेको थियो। यी परिस्थितिहरूमा, सर्जिकल भल्भ प्रतिस्थापन घातक हुन सक्छ। मेडिका हस्पिटल, कोलकाताको विशेषज्ञ मुटुको टोलीले विस्तृत परीक्षण गरेपछि बिरामीको बायाँ मुख्य कोरोनरी उच्च जोखिमको एन्जियोप्लास्टी टीएभीआर प्रक्रियाको साथ गरियो। टीएभीआर प्रक्रिया ४० मिनेटमा मात्र हल्का एनेस्थेसियाको साथ प्रदर्शन गरिएको थियो। देब्रे मुख्य धमनीमा स्टेन्ट हालिएको थियो जबकि टीएभीआर प्रक्रियामा एओर्टिक भल्भलाई एउटै सिटिंगमा कृत्रिम भल्भले प्रतिस्थापन गरिएको थियो। अर्को दुई हप्ताको अवधिमा, यस्तै केस भर्ना गरिएको थियो, र कार्डियक टोलीद्वारा उही प्रक्रिया गरिएको थियो। यी जटिल र अद्वितीय केसहरू हुन् जुन भारतमा उनीहरूको प्रकारको पहिलो हो।
डा. दिलीप कुमार, निर्देशक, कार्डियक क्याथ ल्याब- वरिष्ठ परामर्शदाता इन्टरभेन्सनल कार्डियोलोजिस्ट र इलेक्ट्रोफिजियोलोजिस्ट, मेडिका सुपरस्पेशालिटी अस्पतालले भने, ‘बिरामीको छिटो निको हुने दर, संक्रमणको कम जोखिम र लागत-प्रभावकारिताले टीएभीआर प्रक्रियालाई प्राथमिकताको विकल्प बनाउँछ। टीएभीआर प्रक्रियामा प्रयोग हुने प्रविधिलाई विश्वव्यापी चिकित्सा समुदायमा स्वीकार गरिन्छ। आदर्श रूपमा, यो ६० वर्ष भन्दा माथिका बिरामीहरूमा गरिन्छ। मेडिकाको कार्डियोलोजी विभागको टोली एन्जियोप्लास्टी जस्ता संवेदनशील शल्यक्रियाहरू गर्नका लागि राम्रोसँग सुसज्जित छ। प्रदर्शनमा धेरै वर्षको विशेषज्ञता छ र टीएभीआर प्रक्रियालाई आफ्नो अभ्यास मम्प्समा सफलतापूर्वक समावेश गरेको छ, वृद्ध बिरामीहरूका लागि सुरक्षित र प्रभावकारी विकल्प प्रदान गर्दछ। टोलीले पर्याप्त जानकारी प्रदान गर्न प्रयास गर्दछ र बिरामीहरूलाई मानसिक र शारीरिक रूपमा तयार राख्नमा रिकभरी र रिकभरीको उत्तम सम्भावना विश्वास गर्दछ।
डा. कुमारको विचारलाई प्रतिध्वनित गर्दै, डा. अनूप बनर्जी, पूर्व डीजीएएफएमएस र सशस्त्र बलमा सबैभन्दा वरिष्ठ हृदय रोग विशेषज्ञ, हाल वरिष्ठ इन्टरभेन्सनल कार्डियोलोजिस्ट, मेडिकल सुपरस्पेशालिटी अस्पताल, कोलकाताले भने, ‘टीएभीआर एक अद्वितीय र जटिल प्रक्रिया हो। हामीसँग मेडिका अस्पतालमा छ, त्यस्ता जटिल केसहरू बिना जटिलताहरू प्राप्त गर्न सकिन्छ। क्याथेटर-आधारित भल्भ प्रतिस्थापन चाँडै हृदय भल्भ रोगको लागि छनौटको प्रक्रिया हुनेछ। धेरै कमोरबिड अवस्था भएका बिरामीहरू र ६५ वर्ष भन्दा माथिका व्यक्तिहरू जो हाल उम्मेद्वार छन्। ट्रान्सक्याथेटर भल्भ प्रतिस्थापन किनभने तिनीहरू लामो समयसम्म सामान्य एनेस्थेसिया पार गर्न चिकित्सकीय रूपमा फिट छैनन्l’
मेडिकासिनर्जी प्रालि:का निर्देशक आर. उदयन लाहिरीले भने, ‘मेडिकाले सधैं उन्नत प्रविधि र क्लिनिकल ज्ञानलाई पूर्वी क्षेत्रमा ल्याउनमा विश्वास राखेको छ ताकि बिरामीहरूले देशका अन्य भागहरूमा यात्रा नगरी फाइदा लिन सकून्। टीएभीआर केस यस्तै एउटा हो। विश्वमा पहिलो पटक केस, र हामी मेडिकामा पश्चिम बङ्गाल र पूर्वी क्षेत्रका नागरिकहरूका लागि विश्व-स्तरीय चिकित्सा प्रविधि ल्याउन पाउँदा गर्व गर्छौंl’